راه های ایجاد فرهنگ کتابخوانی در خانواده

امروزه توجه به کتاب و کتابخوانی، یکی از نشانه های رشد و تعالی فرهنگی است. عادت به مطالعه، امری اکتسابی است که مانند دیگر الگوهای رفتاری در روند اجتماعی شدن فرد، پایه اولیه آن در خانواده شکل می گیرد. عادت به مطالعه والدین، سبب تشویق اعضای خانه در پذیرش این مسئله می شود. آن ها به راحتی با کتاب انس و الفت می گیرند، به سوی آن جذب می شوند و مطالعه در زندگی شان، جزء امور ضروری تلقی می شود. تغییرات ارتباطی گسترده در جامعه امروز با ایجاد شکافی نسلی میان والدین و فرزندان، لزوم مراقبت خانواده ها را چند برابر کرده است. علی رغم جایگزین شدن نهادهایی چون آموزش و پرورش و رسانه ها به جای خانواده در جامعه پذیر کردن افراد در سطح وسیع و مشغله زیاد کاری و فکری والدین که سبب می شود وقت کمتری برای فرزندان خود داشته باشند، والدین هنوز هم می توانند فرزندان خود را با کتاب به عنوان دوستی مهربان آشنا کرده و تصویری جذاب و دوست داشتنی از آن در ذهن آنان ایجاد کنند تا فرهنگ کتاب و کتابخوانی در آن ها درونی شود.

شیوه های ترویج کتابخوانی

1- آشنایی با اهمیت و فواید کتابخوانی

مطالعه، جزئی از نیازهای اجتماعی انسان است که هر فردی به وسیله آن، با اندیشه ها و افکار دیگران ارتباط برقرار می کند و از دستاوردهای علمی و ادبی دیگران بهره مند می شود. بنابراین میان دانستن و ندانستن، خواندن و نخواندن فاصله بسیار است؛ زیرا علم و دانش، در بهبود کیفیت زندگی آدمی نقشی اساسی دارد.

مطالعه می تواند نشأت گرفته از انگیزه های گوناگونی باشد که مهم ترین آن ها ارضای میل شخصی، علایق ذوقی و حرفه ای و وسعت بخشیدن به این نوع علایق و ارضای نیازهای مبرم فکری، روحی و معنوی است. با توجه به اینکه جامعه امروز، در استفاده از وسایل ارتباط جمعی به ویژه شبکه های اجتماعی غرق شده است، کتاب و کتابخوانی می تواند اثرهای بسیاری بر ذهن و عملکرد انسان در زندگی شخصی و اجتماعی داشته باشد.

داشتن برنامه روزانه برای مطالعه و کتابخوانی نه تنها سبب کاهش استرس و یکی از بهترین روش های مقابله با اختلالات خواب است؛ بلکه سبب می شود افراد در مواجهه با مسائل زندگی، با آگاهی بیشتری تصمیم گیری کنند. کتابخوانی می تواند به عنوان یک سرگرمی رایگان، سبب بهبود کیفیت زندگی شود. عضویت در کتابخانه های عمومی و بهره مندی از کتاب های آن ها، رسیدن به چنین مسئله ای را بسیار آسان می کند.

2- پیشنهادهایی برای تشویق و ترغیب خانواده به کتابخوانی

خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی، نقش بسزایی در ارتقای سطح فرهنگ، رفتارها و عادت های فرد دارد. از این رو آشنایی فرزندان با کتاب و کتابخوانی، از خانواده آغاز می شود و رغبت های او در خانواده شکل می گیرد. محققان معتقدند عادت به مطالعه، عامل اصلی در میزان مطالعه افراد جامعه است. اگر فرهنگ کتابخوانی در جامعه رواج ندارد و از جایگاه ارزنده ای برخوردار نیست، باید علت آن را در بستر خانواده جست. باید علل بیگانه بودن فرزندان با کتاب و کتابخوانی را در رفتارهای والدین جستجو کرد؛ زیرا هنوز پدیده کتاب و کتابخوانی به عنوان یک نیاز و ضرورت واقعی مطرح نشده است.

3- تهیه کتابخوان های الکترونیک، نرم افزارهای اندرویدی

کتابخوان الکترونیک، نوعی وسیله الکترونیکی قابل حمل است که برای خواندن کتاب ها ونشریات الکترونیکی طراحی شده است. اگر چه هر وسیله ای که قادر باشد متن را بر صفحه خود نشان دهد، می تواند به عنوان کتابخوان الکترونیکی مورد استفاده قرار گیرد؛ اما این وسایل مزایای فناوری کاغذ الکترونیک را ندارند. کاغذ الکترونیک، امکان شارژ طولانی مدت و مهم تر از آن مطالعه زیاد با استفاده از کتابخوان بدون آسیب به چشم را فراهم می کند. نرم افزارهای اندرویدی مخصوص مطالعه نیز از دیگر راهکارهایی است که می تواند سبب گرایش بیشتر اعضای خانواده به کتابخوانی شود.

4- برنامه ریزی منظم و مناسب

یکی از ضروری ترین نیازهای اعضای خانواده، داشتن برنامه منظم و دقیق در زندگی است. داشتن برنامه ای که در برگیرنده تمام نیازهای جسمی و روانی آن ها باشد، می تواند مسیر موفقیت و سعادت را برای آنان هموار کند. انجام تکالیف شرعی و دینی، بازی، ورزش، انجام تکالیف درسی، تماشای تلویزیون ، همکاری در امور خانه، شرکت در بحث های خانواده، مطالعه و کتابخوانی و. . . از این قبیل است. زمان محدود است و این واقعیت تلخ را نمی توان انکار کرد. برای استفاده بهینه از آن، باید به این نکته توجه کرد که زیاد کتاب خواندن، نشانه موفقیت نیست؛ چه بسیار انسان هایی که تعداد زیادی

کتاب خوانده اند، اما تأثیری در سبک زندگی شان نداشته است. در اولین قدم برنامه ریزی مناسب و منظم برای کتابخوانی، باید کتاب های مورد علاقه را با این نگاه تهیه کرد که مطالعه آن ها چه فایده ای و مطالعه نکردنشان چه ضرری دارد؟ اگر خواندن کتابی هیچ فایده در خوری برای زندگی نداشته باشد، قطعاً مطالعه نکردن آن بهتر است؛ زیرا زمان بیشتری برای خواندن کتاب های مفید ذخیره می شود. پس از تهیه کتاب های مورد علاقه و مفید، باید برای خواندن آن ها برنامه مشخصی در نظر گرفته شود.

5  – ایجاد کتابخانه در منزل

وجود یک کتابخانه هر چند کوچک که اعضای خانواده قسمتی از آن را به کتاب های مورد علاقه خود اختصاص دهند، تمایل و رغبت خواندن کتاب و مطالعه را در میان آنان تقویت می کند. حضور در نمایشگاه ها و فروشگاه های دایمی کتاب همراه اعضای خانه، هم با برانگیختگی حس مطالعه، انگیزه اعضا را برای مطالعه زیادتر می کند و هم با افزودن کتب خریداری شده به کتابخانه کوچک خانه، به آن رونق می بخشد. عضویت در کتابخانه های عمومی نیز می تواند ضمن آشنایی با کتاب های بیشتر و گسترش دامنه مطالعه افراد خانواده، آنان را با ارزش و اهمیت کتاب بیش از پیش آشنا کند.

6-  کتاب در سبد خرید خانواده

اختصاص بخشی از سبد خرید ماهانه خانواده به کتاب و مجلات، می تواند با انتقال این پیام به آن ها که کتاب نیز مانند خوراک و پوشاک، با ارزش و با اهمیت است؛ به راحتی آن ها را به سمت و سوی مطالعه سوق میدهد. بدین منظور می توان مسئولیت تنظیم لیست کتاب های تازه و مفید و نیز خرید آن را هر بار به یکی از اعضای خانواده واگذار کرد.

7-  اهدای کتاب به عنوان هدیه یا پاداش

هدیه دادن و هدیه گرفتن، یکی از کارهایی است که حس خوشایندی در افراد به وجود می آورد. هدیه دادن کتاب در مناسبت های مختلف، می تواند نشان دهنده جایگاه اجتماعی شخصی باشد که کتاب را هدیه داده و از طرف دیگر منجر به ایجاد حس احترام در شخصی که هدیه را می گیرد، شود.

8-  برگزاری مسابقات کتابخوانی

مشخص کردن یک بازه زمانی خاص برای مطالعه یک کتاب معین، برگزاری مسابقه و اهدای جایزه به نفر برتر، می تواند مشوقی برای مطالعه و کتابخوانی اعضای خانواده باشد.

9-  تهیه یک تابلو برای نوشتن جملات خاص

با تهیه یک تخته وایت برد و نصب آن در نقطه ای که در معرض دید همگان باشد، می توان اعضای خانواده را تشویق کرد که بهترین جمله یا جملاتی را که در کتابی خوانده اند، روی تابلو یادداشت کنند تا دیگر اعضای خانواده نیز از آن استفاده کنند. همچنین افراد خانواده می توانند کلمات جدیدی را که با خواندن کتاب یاد گرفته اند، جهت استفاده و گسترش دایره لغات دیگر اعضای خانواده، روی تابلو یادداشت کنند.

10- اختصاص فضای معینی از منزل برای کتابخوانی

فراهم کردن یک فضای خاص و معین برای کتابخوانی در منزل، حالتی شرطی برای اعضای خانواده ایجاد می کند که استفاده از این فضا، مستلزم به دست گرفتن یک کتاب یا نشریه و مطالعه آن است.

11- برنامه کتابخوانی در ایام ویژه سال

اعضای خانواده می توانند در ایام معینی از سال که به مناسبت های خاص و ویژه اختصاص دارد، موضوعات مورد مطالعه خود را مرتبط با همان ایام انتخاب کنند؛ مانند انتخاب چند کتاب درباره ماه مبارک رمضان عاشورا و مطالعه آن ها در ایام روزه.

افزون بر موارد اشاره شده، باید به این نکته نیز توجه داشت که محیط و شرایط خانواده، روش تربیتی و آموزشی والدین، طرز تفکر و نگرش والدین در رابطه با مطالعه و کتابخوانی، وجود کتب و نشریات قابل دسترس و نیز سطح اقتصادی و پایگاه اجتماعی خانواده، نقش بسزایی در تقویت عادات مطالعه و کتابخوانی دارد.

نتیجه گیری

خانواده عامل بسیار مؤثری در ایجاد عادت به مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی است. محیط و شرایط خانواده، روش تربیتی و آموزشی والدین، طرز تفکر و نگرش والدین در رابطه با مطالعه و کتابخوانی، وجود کتب و نشریات قابل دسترس و نیز سطح اقتصادی و پایگاه اجتماعی خانواده، نقش بسزایی در ایجاد فرهنگ کتابخوانی در خانواده و تقویت آن دارد. به کارگیری روش های بیان شده یا راهکارهای دیگری که ممکن است به ذهن خوانندگان برسد، می تواند شوق و انگیزه کتابخوانی در میان اعضای خانواده را افزایش دهد.