خواستگاری های شرعی و معمول و تاثیرات اجتماعی آن

ترتیب کننده :پوهنیارحبیب الله (ستانکزی)

مقدمه: زندگی مشترک میان مرد وزن از جمله سنت های است  که از زمان خلقت آدم (ع)

وبی بی هوا به این طرف معمول می‌باشد. از اینکه خانواده اولین وکوچک‌ترین واحد اجتماعی ورکن اساسی جامعه به شمار می‌رود، در دین مبین اسلام وقوانین کشور، کنوانسیون های بین المللی در مورد حمایت وصحیح نگهداشتن خانواده ها هدایت های لازم را داده است. قبل از این که عقد ازدوج صورت گیرد، یک سلسله ترتیبات توسط طرفین (پسر و دختر) غرض ازدواج صورت می‌گیرد که آن را بنام خواستگاری یاد می‌کند. عرف های ناپسند  و جرمزا در این مرحله حساس که اکثراً در روستا ها عملی می‌شود، دری جدیدی را برای خشونت فامیلی باز می‌کند. دراین مقاله راجع به عرف از دیدگاه شریعت، قوانین وضعی، عرف های ناپسند در خواستگاری و همچنان عرف های پسندیده خواستگاری در افغانستان مورد بحث قرار می‌دهیم.

خواستگاری شرعی و عرف پسندیده:

خواستگاری عبارت از پیشنهاد ازدواج از طرف مرد نسبت به زن یا دختری که بتواند با او ازدواج کند. این کلمه در اصطلاح عربی در کتب فقهی بنام خطبه یاد می‌گردد. خواستگارکننده بنام خاطب و زن خواستگاری شده بنام مخطوبه مسمی می‌باشد.

خواستگاری در اصطلاح فقهی عبارت از طلب و خواهش مرد در مورد ازدواج در آینده از زن یا دختر معین است، در صورتی که موانع شرعی میان شان وجود نداشته باشد.

وهمچنان غرض رفع چالش های آینده اجتماعی به نقل از ابن عمر (رض) حدیث شریف پیغمبر (ص) است که می‌فرماید:

ترجمه : از حضرت ابن عمر (رض) روایت است که گفت: پیامبر خدا(ص) ازاینکه کسی ازشما  خرید شخص دیگری بخرد ویا برخواستگاری برادرش خواستگاری کند، نهی کردند، مگر آنکه شخص خواستگار، خواستگاری راترک کند و یا آنکه برایش اجازه بدهد.

پس کسی‌که از زنی خواستگاری دارد، تا وقتی که خود شخص خواستگار خواستگاری را ترک نکرده است، ویا ازطرف زن یا اولیا زن برایش جواب رد داده نشده است، نباید شخص دیگری آمده و ازآن زن خواستگاری نماید.

زنی که به او اراده نکاح باشد، یک نظر دیدن او گناه نیست، بلکه بهتر است .

ترجمه : ازحضرت مغیره بن شعبه (رض) روایت است که من به یک زن پیام نکاح را فرستادم آن حضرت (ص) برایم فرمود که آیا او را دیده ای؟

گفتم نخیر، فرمود اگر خواهی که تزویج کنی، پس نظر کن به سوی او، پس به درستی که نظرکردن به سوی او لایق تر است بوقع الفت واتفاق میان شما.

شرح: مقصد ارشاد آن حضرت (ص) این است که معامله نکاح معاهده تمام عمر است، مناسب نیست که این معامله در بی خبری وتاریکی بسر برده شود، بلکه لازم است در آن واقفیت وبصیرت شامل باشد. برای معلومات درست از اهل اعتماد وخانم های دارای تجربه استفاده  صورت گیرد. طریقه یی راکه اختیار می‌کند، باید تمامی جوانب و نزاکت های اجتماعی در نظر گرفته شود، خانم با اهل خانه آن ناخوش نباشد، بلکه بهتر این است که آنها هم آگاه کرده شود .

درمعامله نکاح رضایت زن ومقام ولی :

از حضرت عباس (رض) روایت است که رسول‌الله(ص) فرمود: زن ثیبه لایق تر است به نفس خود از ولی خود و به ولی باکره نیز مناسب است که اذن بخواهد در نفس وی از او و اذن وی خاموشی است.

خواستگاری در عرف

تعریف عرف:  عرف درلغت به معنی خوی،عادت و آن چی که در بین مردم پسندیده و متداول است، در اصطلاح عبارت از قواعد و مقرراتی است که از دیر زمان بین مردم رواج داشته و جنبه قانون را به خود گرفته و آهسته آهسته به قانون تبدیل شده است.

از دیدگاه شریعت: عرف عبارت از استمرار بناء عملی مردم بر انجام یا ترک فعل و جریان الزامی یک رفتار یا سلوک خاص میان افراد جامعه است.

انواع خواستگاری

1-  خواستگاری غیابی.

2-  خواستگاری جبری.

3-  خواستگاری رقابتی.

4-  خواستگاری شرعی و عرف پسندیده.

خواستگاری غیابی :

زمانی که انسان به مرحله تمیز، بلوغ ونوجوانی میرسد، طبیعتآ نیازمندی‌ها، خواهشات مادی ومعنوی را دارد اما این آرزو ها هر گاه یک جانبه به فیصله برسد که از طرف والدین در بعضی از قراء وقصبات اعمال می‌شود، تأثیرات خطرناک دارد چون خواستگاری غیابی اکثرآً به آرزوهای یکی از جانبین (دختر، پسر) در تضاد واقع می‌شود که باعث فرار از منزل، اعتیاد، خود کشی و… می انجامد، برای اینکه انتخاب همسر از لحاظ اجتماعی حتی شهری وروستایی، قوم، خانواده، تعلیم وتربیه، حسن نیز رکن اساسی خواست جوانان می‌باشد، پس همچو خواستگاری ها عاری از تأثیرات منفی نبوده واکثراً در روستا های ولایات که دختر وپسر اصلاً آگاهی ندارد، صورت می‌گیرد خواستگاری جبری :

این نوع خواستگاری اکثراً از طرف زورمندان مسلح غیر مسئول وصاحبان قدرت محلی صورت میگیرد که سن وسال، رضایت دختر وخانواده درنظرگرفته نمی‌شود. دراین نوع خواستگاری ذریعه فرهنگ افغانی که درخوشی ها فیرهای شادیانه صورت می‌گیرد،انجام می شود وتمام ساکنین محل را آگاه می سازد که فلان دختر را خاستگاری کردم تا کسی دیگر  خانه مورد هدفش را غرض خواستگاری دق الباب نکند. عوامل وخیم وخطرناک آن اکثرآً زندگی دختران معصوم را تهدید می‌کند که حتی تکالیف روانی، فرار از منزل، خود کشی و… را در قبال دارد،  اما با آمدن امارت اسلامی این نوع عمل کرد زورمندان تا حدی ضعیف گردیده است.

خواستگاری رقابتی :

این نوع از خواستگاری اکثراً در روستاها انجام میابد. تعداد از خانواده های که از تعلیم محروم بوده و وضع اقتصادی شان بشکل یکبارگی بهتر می شود، مانند فروش جایداد پدری، چانس حصول خوب محصولات زراعتی  و… که باعث می‌شود تا پول خویش را در فرهنگ رقابت های ناسالم یا به اصطلاح وطنی اموک بچه گی به مصرف برساند. همچو خواستگاری ضربه خطرناک برای نظام اقتصادی پسر و رشد دختر فروشی می‌شود، خطری که متوجه دختر است، احتمالاً موضوع قذف راجع به عفت آن از طرف رقیبش تبلیغ گردد، مانند اینکه (دختر همرای من جور بود ) ازآدرس خواستگاری کی قادر به نامزادی نگردیده باشد.

نتیجه گیری

آزادی مشروع حق قانونی هر انسان مسلمان (مرد وزن) می‌باشد، پس خواستگاری که در آن نیرنگ، اکراه، ناخوانی، عدم رضایت وجود داشته باشد، ولوکه موفق به ازدواج و فرزندان هم شوند، بازهم لذت زندگی یک جانبه بوده وحتی بالای تربیت اولاد تاثیرات منفی را دارد. همچنان موضوع کم مهری والدین روند این تربیه را روبه خشونت سوق میدهد، پس لازم است طبق ارشادات سنت نبی مطهر(ص) پایه و اساس این زندگی رامعیاری گذاشته تا در دنیا و آخرت حیات طیبه ورضامندی خالق مهربان خویش را حاصل نمائیم و زندگی سرشار از خوشی و بدور از تخلفات اجتماعی داشته باشیم.

منابع :

1. 1. فیروز هروی، دکتر عبدالرحیم، فیض الباری، شرح مختصر صحیح البخاری، ج 6، انتشارات مکتبه الملک فهد الوطنیه، سال 1433، ریاض.
2. 2. کاظمی، دکتر مهر انگیز شجاع، آسیب های اجتماعی، انتشارات سمت، تهران، سال 1394.
3. 3. عدالت خواه پوهنوال عبدالقادر، حقوق فامیل، انتشارات سعید، جلد اول، کابل، سال 1395.
4. 4. قایمی، دکتر علی، نقش پدر در تربیت، انتشارات امیری، تهران، سال 1366.