گوشه‌های پنهان و زیبای رسوم ترکمن‌های افغانستان

ترکمن‌های افغانستان بیشتر در ولایت‌های شمال و شمال‌شرقی کشور زندگی می‌کنند. در بین این قوم از گذشته‌های دور فرهنگ و رسم و رواج‌ متفاوت از دیگر اقوام افغانستان دیده شده است. از طرز لباس‌پوشیدن‌ آنان گرفته تا رسم و رواج‌ جالب و متفاوت شان در مراسم عروسی. اما با گذشت زمان فرهنگ و عنعنات این مردم کم‎رنگ شده یا هم از بین رفته است.

وظیفه مردان ترکمن اکثراً مالداری، زراعت و تجارت قالین است و زنان آنان هم از جملۀ قالین و گلیم بافان معروف کشور می‌باشند.

ترکمن‌هایی که در ولسوالی‌های شورتپه، کلدار و سایر ولسوالی‌های بلخ و هم‌چنان در شهر مزار شریف زندگی می‌کنند، با وجودی که از اقتصاد خوبی برخوردار نیستند، اما دیده شده که آنان رسم و رواج کمرشکن در رابطه به ازدواج دارند، به‌خصوص”قلین” که یک هزینه گزافی است بر دوش خانواده داماد.

جمعه‌الدین یکی از جوانان ترکمن می‌گوید که مراسم ازدواج در میان مردم ترکمن ها در برگیرنده سه شب و یک روز می‌باشد که شب نخست اقارب نزدیک عروس و داماد برای صرف غذا دورهم جمع می‌شوند و در شب دوم اهالی منطقه را دعوت می‌کنند و در شب سوم هم محفل عروسی برگزار می‌شود.

«شب سوم خانواده داماد، اقارب و همسایه‌های شان را دعوت می‌کند و برای تشکری از آنان، برای شان غذا داده می‌شود.»

وی می‌افزاید که در گذشته‌ها داماد اجازه نداشت تا روز مراسم ازدواج، به خانه عروس برود، اما اکنون این رسم و رواج تغییر کرده و عروس به خانه داماد برده می‌شود و آنجا مراسم نکاح صورت می‌گیرد.

ترکمن‌ها تا همین سال‌های پسین نیز عروس را برکجاوه نشانده و تا خانه داماد می‌رساندند، اما به تازگی رواج طوری تغییر کرده است که به‌جای کجاوه از موتر برای انتقال عروس به خانه داماد، استفاده می‌شود.

الله‌نظر، یکی از ترکمن‌های بلخ می‌گوید:«با گذشت زمان در زندگی مردم ترکمن هم تغییرات رونما شده است. اکنون در مراسم ازدواج، به‌جای کجاوه از موتراستفاده می‌کنیم، اما کجاوه لذت دیگری داشت.»

کجاوه به اتاقک کوچک چوبی گفته می‌شود که ترکمن‌ها آن را از تکه‌های زینتی و قالین آراسته می‌سازند. کجاوه رسم عجیب و قدیمی ترکمن‌ها و جزء فرهنگ ازدواج آنان شمرده می‌شود. آنان در روز جشن ازدواج کجاوه را بر بالای شتر قرار می‌دهند و در داخل آن در کنار عروس، زنان برادران او نیز می‌نشینند.

یکی از رسم و رواج‌های دیرینۀ زنان ترکمن هم پوشیدن کلاه زینتی است که بعد از عروسی به سر می‌کنند.

همچنان یکی از رسم و رواج‌های دیگر ترکمن‌ها، مهریه بلند دختران و مصارف گزاف در جشن عروسی است.

بربنیاد اطلاعات بزرگان ترکمن در بلخ، مهریه عروس در ولسوالی‌های این ولایت در گذشته‌ها از پنج لک تا ده لک افغانی می باشد، افزون براینکه مصارف گزاف دیگر هم از سوی خانواده عروس بر خانواده داماد تحمیل می‌شود.

خدای بیردی، یکی از بزرگان ترکمن می گوید:«دختران ترکمن قالین باف و باکمال استند، به همین دلیل قلین آنها بلند است، اما این کار سبب مهاجرت جوانان ترکمن برای پیدا کردن قلین نیز شده است.»

درگذشته‌‌ها رسم بر این بوده که دختران بافنده و ماهر در صنعت قالین، قالینچه، نمد و گلیم با مهریه‌های بلند خواستگاری می‌شدند.

بربنیاد روایت‌های بزرگان ترکمن، غذاهای مشهور و قدیمی این مردم شامل «اشلکلی» پلو ترکمنی، قابلی و چای سبز می‌باشند.

محمدالله، یکی از بزرگان ترکمن می‌گویدکه در حال حاضر فرهنگ و عنعنات آنان بسیار تغییر کرده است. به‌گفتۀ او، آنان در زمانه‌های قدیم رسم و رواج خاصی خودشان را داشتند که از دیگر اقوام متفاوت بود.

“با گذشت زمان مردم ما هم شهرنشین شدند و ادامه دادن رسم و عنعنات گذشته در شهرها مشکل است. به همین دلیل حال مانند سایر مردم زندگی می‌کنیم.”

براساس برخی گزارش‌ها، ترکمن‌ها از نژاد زرد و مربوط به ترک تباران افغانستان استند. بسیاری از ترکمنان در ولایت‌های شمالی و شمال غربی کشور زندگی می‌کنند.

به گفتۀ برخی از بزرگان، این قوم در 8 ولایت افغانستان زندگی می‌کنند که زبان ترکمنی هم از جمله زبان‌های ترک‌تباری و از شاخه «اغوز» غربی نزدیک به زبان ازبکی و قزاق محسوب می‌شود.

بسیاری از ترکمن‌های افغانستان مسلمان، سنی و پیرو مذهب حنفی می‌باشند. اما بخشی از این قوم که در دره ترکمن ولایت پروان ساکن می‌باشند، شیعه مذهب می‌باشند.

گفته می‌شود که این قوم تا اوایل قرن بیستم در آسیای مرکزی کوچ نشین بودند، ولی با گذر زمان رفته رفته ده‌نشین و سپس شهرنشین شدند.