مروری بر معادن کشور

افغانستان به نسبت کوهستانی بودنش دارای ذخایر معدنی متنوع و فراوان می‌باشد. طبق اظهارات اخبار اندیپندنت و سروی جیولوژی ایالات متحده آمریکا ارزش آن ۱۱۳۱٫۸۴۰ تریلیون دالر میباشد. افغانستان از لحاظ معادن غنی و دارای معادن متعدد است. تحقیقات زمین‌ شناسی به اثبات رسانیده‌ است که در افغانستان ۱۴۰۰ نوع منرال و سنگ معدنی شناسایی گردیده‌ است. در این اواخر گروهی از ناسای آمریکا با وسایل اشعه لیزر توانستند معادن عمق کوه‌ ها و زمین‌ های افغانستان را کشف، عکس برداری و تثبیت تقریبی نمودند. تا فعلاً ۲۸۶ معدن فلزات، ۵ میدان گازی در شمال، تیل مایع وسایرمعدنیات کشف شده‌ است. معدن فلزات افغانستان به تنهایی وجود ندارد بلکه به‌ طور در صدی پیدا میشود، مثلاً مس در ۲۴۰ نوع سنگ پیدا میشود. زیاد ترین آن در بورنیت CuFeS4 دارای اعیار(۶۳٫۳٪) مس و متباقی آهن و سلفر است. معادن آهن در افغانستان از اهمیت بسزایی برخوردار است، یکی از مشهور ترین معادن آهن در این کشور معدن آهن حاجی گک است که دارای ۱٫۸ میلیارد تن آهن میباشد. معادن طلا در چهار منطقه زرکشان غزنی، بدخشان، خاک ریز قندهار و تخار وجود دارد. معادن کرومیت در حصارک لوگرو و در ولسوالی زنه خوان غزنی و غیره مناطق وجود دارد. معادن زغال سنگ در یازده محل از جمله ۵ معدن آن قابل استخراج میباشد، معدن لاجورد بدخشان دارای ۱۳۰۰ تن لاجورد در سرسنگ بدخشان، معدن مس عینک لوگر دارای ذخایر آهن ۱۱٫۳ میلون تن، ذخایر نفت وگاز شمال ۱٫۸ میلیارد مترمکعب و ذخایر نفت و گاز در هرات، هلمند کتواز، معادن سرب و روی در هشت محل و هم دارای معادن مرمر «سفید و رنگه» میباشد. علاوه بر این در این کشور معدن یورانیوم خانشین در ولایت هلمند، تیتانیوم، لیتیم در نمکسار هرات، کنر و تخار، معادن آهن در ۱۰۰محل، مس در دوازد محل، آلومینیم ولایت زابل معدن نقره، منیزیم، قلعی میباشد. افغانستان دارای منرال های کم قیمت و گران‌ قیمت است. منرال های قیمتی از قبیل کورندوم امیتس توپاز، یاقوت در دو ناحیه، اکومارین لعل در شغنان بدخشان، عقیق سیاه و رنگه، گرانیت، زمرد پنجشیر فیروزه، بیرایت، تورمالین (شاه مقصود) میباشد. اکنون معادن نمک این کشور در اندخوی فاریاب، دولت‌ آباد تالقان و نمکسار هرات، میباشد. علاوه بر این دارای معادن فلورایت، گچ، چونه میباشد. معدن باروت، گوگرد در کوه البرز مزارشریف، مواد خام سمنت در کوه جبل السراج، غوربند، تالک (تباشیر) در ننگرهار، ابرک، گانزیت، برلیم نیوبیوم سزیوم روبیدیوم، سنگ سلیت، معدن بیروچ ولایت نورستان، معدن بیرات در غوربند و پروان، معدن سیماب در ولایت غور، فلورامیت ارزگان، سنگ رخام در هلمند، معادن مولیدین در زابل، بغلان و لوگر، معدن بریل در ولایت کنر، معدن تنتال در نورستان، معدن بارایت سنگلان هرات، معدن شاه مقصود در ماهیپر کابل، و غیره معادن را دارا بوده و تعداد آن تا هنوز کشف نشده‌ است. البته ضخامت پوست زمین در نواحی پامیر الی ۷۵ کیلومتر در نواحی هموار ۵۰ کیلومتر ضخامت رسوبات از چند صد متر الی ۲۰ کیلومتر میباشد که مواد معدنی در میان اینها به‌ شکل مواد کانی و رسوبی وجود دارد. تا اکنون تقریباً از این معادن بهره‌ برداری نشده‌ا ست.

تاریخچه معادن:

معدن‌ شناسی یکی از مشاغلی است که از ۳۰۰۰ سال پیش تاکنون رواج داشته‌ است. مصری‌ ها درمجسمه چشمان آخناتون و ملکه نفریتیت از لاجورد افغانستان استفاده کرده‌ اند. در آن زمان مردم معدن طلا، آهن، مرمر، لاجورد، یاقوت و فیروزه را می‌ شناختند و از آن زیورآلات می‌ ساختند. از گذشته‌ های دور لاجورد، طلا و نمک در بدخشان، مس و آهن در قندهار و کابل استخراج میگردید. در قرون وسطی و در اوایل قرن ۲۰ نیز طلا در منطقه مقر، نقره و زمرد در ولایت پنجشیر، معادن متعدد آهن و سایر فلزات در نقاط مختلف مورد استفاده قرار میگرفت ؛ و همچنین طی دو قرن معادن زغال سنگ در شمال و بخش مرکزی، نفت وگاز در مناطق شمال افغانستان، هلمند قندهار و خوست کشف شده‌ است. درقرن ۱۸ پس از انقلاب صنعتی در اروپا جهان کشایان غرض کشف معادن افغانستان باستان شناسان و معادن شناسان خود را تحت نام‌های سیار یا نام دیگرمسئول داشتن. برای اولین بار زمین شناسان انگلیسی (گریس باخ و هایدن) در افغانستان مرکزی و شمالی مشاهداتی انجام دادند و بعد ها زمین شناسان فرانسوی، (فیورون و همکاران) در سال‌ های ۱۹۲۶–۱۹۵۱ مناطقی در اطراف کابل را نقشه‌ برداری زمین‌ شناسی نمودند. در اوایل سال ۱۸۴۱ میلادی، نظامیان بریتانیائی جستجو نموده‌ اند تا منابع معدنی صادراتی را به عنوان تجارت که برای محصولات صنعتی انگلستان قابل استفاده قرار میگرفت دریافت نمودند ؛ ولی در سال ۱۸۸۸ میلادی، طرح جدید سیستماتیک مواد معدنی توسط سروی جیولوجی انگلستان (BGS) به عنوان برخی از فعالیت‌ های آن کشور، آغاز گردید. اسنادی که در سال ۱۸۹۰ میلادی توسط جیولوجستان کشور بریتانیا تهیه گردیده، نشان دهنده آن است که معدن بزرگ آهن حاجی گک که یکی از غنی‌ ترین ذخایر معدنی در افغانستان در حال حاضر محسوب میگردد که در ولایت بامیان این کشور قرار دارد. و بعد ها زمین شناسان فرانسوی، (فیورون و همکاران او) در سال‌ های ۱۹۲۶–۱۹۵۱ مناطقی در اطراف کابل را نقشه‌ برداری زمین‌ شناسی نمودند. در دهه ۱۹۵۰ با تأسیس ریاست تفحص نفت و گاز مرحله مهمی از مطالعات زمین‌ شناسی افغانستان آغاز شد. در ۱۹۵۸ زمین شناسان افغانی با همکاری کارشناسان روسی جستجو برای کشف نفت و گاز طبیعی را با موفقیت به پایان رسانیدند. در این مطالعات برای اولین بار ساختار زمین‌ شناسی منطقه با تهیه نقشه‌ های زمین‌ شناسی همراه شد. در سال ۱۹۱۹م برای اولین بار هیئت روسیه برای اجرای کار بالای منابع معدنی، وارد کابل گردید. در سال ۱۹۲۰ زمین شناسان آمریکایی در امور سروی مواد معدنی در افغانستان اشتراک ورزیدند. در سال ۱۹۳۷، افغانستان جواز فعالیت به کمپنی اکتشافی داخلی نیویارک جهت اکتشاف ذخایر نفت در سراسر کشور را، اعطا نمود، اما به دلیل آغاز درگیری قریب الوقع جنگ جهانی دوم، کمپنی نامبرده بعد از یک سال از امتیاز خویش عقب‌ نشینی نمود. بعد از جنگ جهانی دوم فعالیت‌ های اکتشاف یک بار دیگر در توافق به کشور فرانسه و بعضی تحقیقات زغال سنگ در جنوب افغانستان توسط آلمانی‌ ها در سال ۱۹۵۰ ادامه یافت، که بعداً در سال ۱۹۵۴ توسط جیولوجستان سویدنی این تحقیقات انجام گردید. در سال‌ های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱ زمین شناسان فرانسوی (منزیه و لاپاران) حوالی کابل را نقشه‌ برداری نمودند و از ۱۹۵۹ زمین شناسان آلمان غربی به کمک عکس های هوایی کار تهیه نقشه زمین‌ شناسی تمام نیمه جنوبی کشور را (با مقیاس ۱۰۰۰۰۰۰:۱) آغاز نمودند. در سال ۱۹۵۸ کمک‌ های خارجی از سوی اتحاد جماهیر شوروی در حال اجرا قرار داشت، که دولت جمهوری چک در روند تهیه کمک‌ ها توسط متخصصین روسی، نیز اشتراک ورزیدند. در طی دهه ۱۹۶۰، فعالیت‌ های اکتشاف و نقشه‌ برداری در جنوب افغانستان به جرمن‌ ها، فرانسوی‌ ها و آمریکایی‌ ها سپرده شد، درحالی که اتحاد جماهیر شوروی در شمال افغانسان تمرکز داشت، دخالت فرانسه فقط تا سال ۱۹۷۰ زمانیکه شرکت نفت توتال پیش‌ بینی در حوضه کتواز افغانستان انجام داد، ادامه داشت. در ۱۹۶۳ ریاست «تفحص مواد مفیده جامد» تأسیس شد که در ۱۹۶۵ به ریاست «جیولوجی و معادن» تغیر نام یافت. در این ریاست با همکاری زمین شناسان روسی، اکتشاف، ارزیابی و تخمین ذخایر معدنی زغال سنگ، سنگ آهن، طلا و لاجورد آغاز گردید. در نتیجه همین تفصحات معادن بزرگی همچون “ معدن آهن حاجی گک“ در منطقه بامیان و حوزه بزرگ زغال سنگ پلخمری نیز معادن حوزه زغال سنگ «بخشان تا نزدیکی هرات» همچنان در غرب و مواد با ارزش دیگر همچون باریت، بریلیوم و… کشف گردید. از ۱۹۶۵ مطالعات زمین‌ شناسی وسیع و مهمی در مورد اکتشاف مواد معدنی مهمی چون سرب، روی (جست) مس، طلا باریت، ابرک، سولفور، فسفریت‌ ها، سینابر، زغال سنگ، آب‌ های معدنی، نمک طعام و مواد ساختمانی صورت گرفت. در ۱۹۷۳ ارزیابی جدیدی در مورد معدن بزرگ “ارگونیت“ در حاشیه جنوب غربی کشور و معادن مهم باریت در شمال هرات مورد اکتشاف قرار گرفت. در ۱۹۷۴ در منطقه لوگر (جنوب کابل) کمربند مس دار بزرگی (مس عینک) کشف شد. مهم‌ ترین مطالعات زمین‌ شناسی افغانستان با تهیه نقشه زمین‌ شناسی سراسر افغانستان در مقیاس ۵۰۰۰۰۰:۱ و همچنین تهیه نقشه تکتونیکی کشور در دهه ۱۹۷۰ به انجام رسید.از ۱۹۷۶ تا اوایل دهه ۸۰ گزارش‌ ها و مطالعات قبلی به صورت کتاب‌ ها و مقالات متعددی منتشر شده، از جمله “ تکتونیک افغانستان“ اثر و.ا. سلاوین (۱۹۷۶)، جیولوجی افغانستان اثر ولفارت و ویتکینت (۱۹۸۰) و “جیولوجی و مواد معدنی افغانستان“ که توسط یک تیم روسی و افغانی بدنبال تهیه نقشه سراسری زمین‌ شناسی افغانستان تدوین و به زبان روسی و انگلیسی در سال ۱۹۸۰ درمسکو به چاپ رسید.

در دهه ۸۰ با تشدید جنگ‌ ها در افغانستان مطالعات زمین‌ شناسی عمده و سراسری متوقف شد و لی کار های پراکنده و موردی مخصوصاً روی معادن کشف شده و بزرگ نزدیک به مرکز کشور توسط متخصصین روسی دنبال گردید اما نتایج این مطالعات در دست نیست و احتمالاً در روسیه حفظ شده‌ است. در دهه ۹۰ کارهای زمین‌ شناسی به کلی تعطیل شد و ساز مان زمین‌ شناسی و معدن افغانستان در اثر جنگ آسیب جدی یافت. تنها در ۱۹۹۵‌ گری باورساکس (جواهرشناس آمریکایی) با همکاری بونیتا چمبرلن کتاب جالب “سنگ های قیمتی افغانستان“ را منتشر نمودند که در واقع جدید ترین اثر قابل توجه در زمینه زمین‌ شناسی و مواد معدنی این کشور میباشد.

ادامه دارد

عابدحکومت