بحران آب ‌آشامیدنی در‌شهر‌کابل

محمدآصف عارفی

او همچنان خطاب به امارت اسلامی چنین می گوید: «دولت افغانستان باید طرح های مدیریت پایدار آب را بدست بگیرد تا آب های آشامیدنی برای برخی هدف های نامعقول کار گرفته نشود و آب های آشامیدنی باید تنها برای نوشیدن و کارهایی که نیاز به آن است کار گرفته شود».

شهر کابل در سال های پسین شدیداً با کمبود آب مواجه است و مردم این شهر هم آب های آشامیدنی را بسیار به گونه بی رحمانه برای مقاصد غیر ضروری استفاده می کنند و در سال های پسین در شهر کابل به هزاران چاه های عمیق و نیمه عمیق کنده شده است، که صاحبان این چاه ها هم به طور بسیار بی رحمانه آب نوشیدنی را برای مقصدهای بیهوده بکار می گیرند و این کار آنها افزون بر این که در سال های پسین سطح بارندگی هم به پایین ترین میزانش رسیده، سبب کمبود و پایین رفتن سطح آب در شهر کابل می شود.

میزان مصرف آب؛

آب مصارف گوناگونی دارد و مصرف آن را میتوان به ساختمانهای مسکونی، کارگاه ها و صنایع مصارف عمومی مانند: شاروالی ها، نهادهای آتش نشانی و… خلاصه کرد.

مقدار مصرف بر حسب محل مصرف متغیر است. مثال آب مصرفی ساختمانهای مسکونی تابع موقعیت های اقلیمی از نظر موجود بودن آب مناسب، سطح زندگی و فصول سال میباشد. بطور متوسط هر خانواده حدود 188 لیتر آب آشامیدنی در روز مصرف میکند. فقط درصد کمی از آب مصرف نیاز به آب نوشیدن استاندارد دارد، سرانه مصرف در کشورهای پرآب جهان برای هر نفر 428 لیتر و این سرانه در افغانستان دو برابر سایر کشورهااست.

راهکارهای عملی صرفه جویی و بهینه سازی مصرف آب در داخل ساختمانها عبارتند از:

۱ـ استفاده از تجهیزات کم مصرف و همچنین بهبود عملکرد تجهیزات موجود در ساختمان با الحاق عناصری به آنها جهت کاهش مصرف آب.

۲ـ استفاده از آب باران و آب خاکستری تصفیه شده جهت مواردی که در آنها نیازی به استفاده از آب تصفیه و آشامیدنی نیست.

۳ـ آموزش و اصلاح عادت فرهنگی جامعه.

۴ـ اقدامات قانونی و کنترولی.

اقدامات صرفه جویی در مصرف آب خارج از ساختمان عبارتند از:

۱ـ کاربرد گیاهان بومی و سازگار با شرایط اقلیمی منطقه.

۲ـ کاربرد تجهیزات آبیاری بهینه و کم مصرف با حداقل اتلاف آب.

۳ـ استفاده از آب باران جهت آبیاری.

امروزه با آب آشامیدنی فضاهای سبز را آبیاری میکنیم، در صورتیکه کیفیت آب مورد نوشیدن انسان و فضای سبز مساوی نیستند. آب باران با تمام ویژگی‌هایی که دارد برای فضای سبز بسیار مناسب است ولی امروزه توسط ناودان ها به چاه های فاضلاب آلوده هدایت میشود. جمع آوری آب باران توسط یکسری کانال‌های پیش بینی شده و هدایت به سمت حوض‌چه‌های نگه داری و استفاده از آن جهت فضای سبز عمومی و خصوصی میتواند در طرح های توسعه و عمران شهری پیگیری گردد

باید توجه داشت که در مقیاس کوچک خانگی استفاده‌ی مجدد از آب، سهم قابل توجهی در صرفه جویی دارد. استفاده‌ی مجدد از آب خاکستری و آب باران بطور بالقوه، نیاز به استفاده از آب نوشیدن برای مصارف غیر نوشیدنی را کاهش میدهد و آب قبل از تخلیه به فاضلاب دوباره استفاده میشود. بزرگترین پتانسیل استفاده‌ی مجدد برای فالشینگ توالت و آبیاری باغ است که منافع زیر را در پی دارد:

• صرفه جویی در منابع آب
• کاهش تقاضا در منابع آبهای عمومی، جمع آوری فاضلاب و امکانات تصفیه
• کاهش جریان رواناب در سطح شبکه فاضلاب با جمع آوری و ذخیره سازی آب باران.

بطورکلی جمع آوری و استفاده از آب خاکستری و آب باران برای آبیاری زمین، بویژه در مناطق خشک و یا مستعد خشکسالی میتواند یک ایده‌ی عالی باشد.

مطالعات انجام شده، کاهش حدود 80% تقاضای آب و کاهش 90% تخلیه فاضلاب در ساختمانهای پایدار در مقایسه با ساختمان های متعارف را نشان میدهد، که اینها از طریق ادغام اقدامات نوآورانه بهره وری آب، جمع آوری و استفاده از آب باران، استفاده مجدد از پساب تصفیه شده و تبخیر و تحرق از طریق بام های سبز میسر شده است.

آب خاکستری؛

تا کنون راهبرهای مختلفی توسط کشورهای گوناگون تدوین و آزمایش شده است. از میان این راهبردها در نقطه تولید آب خاکستری میتوان به دو راهبرد کلی اشاره نمود:

• راهبرد استفاده حداکثر از آب خاکستری و طراحی سیستم تصفیه نسبتاً گران قیمت
• راهبرد استفاده از آب خاکستری با آلودگی پایین با حداقل تصفیه ممکن، البته در میان این راهبردها راهبردهای بینا بینی نیز قابل اتخاذ است.

از دیدگاه نقطه مصرف آب خاکستری نیز دو راهبرد اصلی قابل اتخاذ است:

• استفاده از آب خاکستری در فضای داخلی ساختمان.
• استفاده از آب خاکستری در فضای بیرون ساختمان.

آب باران؛

در بسیاری از کشورهای جهان، جایی که منابع آب از نظر کیفی به مقدار کافی جهت مصرف ساکنان موجود نباشد، آب باران به عنوان یک منبع جایگزین مورد استفاده قرار گیرد، با جمع آوری آب های سطحی شهر می توان نیاز آبی ساکنان را تا حدی تأ مین می کرد .استفاده از سیستم سطوح آبگیر پشت بام ساختمان ها این امکان را می دهد تا با جمع آوری آب باران در هنگام بارندگی ها، بخشی از نیاز آبی ساکنان تأمین شود و هزینه های تأمین آب برای شستشوی فضاهای باز، سرویس های صحی، آبیاری باغچه منازل و مانند آن، کاهش یابد. همچنین یکی از عوامل انتقال و گسترش آلودگی در حوضه شهرها، ایجاد رواناب سطحی در زمان های بارندگی می باشد .در بارندگی های شدید، به علت نفوذپذیری کم سطوح شهری سبب افزایش رواناب سطحی شده و بد نبال آن افزایش دبی ورودی آب در شبکه های فاضلاب و در بعضی از موارد مسدود شدن زه کش ها را بدنبال دارد. برای کاهش حجم روان آب سطحی به داخل شبکه های فاضلاب و جلوگیری از مشکلات ترافیکی در زمان بروز بارش، می توان رواناب سطحی را در محدوده مناطق مسکونی به کمک سطوح آبگیر، جمع آوری و در مخازن ذخیره کرد تا انتقال و گسترش آلودگی سطحی در سطح شهرها به حداقل برسد. سیستم سطوح آبگیر پشت بام ساختمان های مسکونی بر اساس آمار بارندگی منطقه، درصد تأمین نیاز آب غیر نوشیدن ساکنان، مقدارمساحت استحصال آب باران و توجیهات اقتصادی سیستم، طراحی می شوند و این امر باعث می شود تا کارایی این نوع سیستم ها در شهرها افزایش بیابد و از آب باران برای مصارف آبی ساکنان به بهترین نحو در شهرها مورد استفاده قرار بگیرد .

نکاتی پیرامون استحصال آب باران؛

پایداری؛ استحصال آب باران، یکی از مناسب ترین و بهترین جایگزین ها برای تأمین آب در مواجه با کمبود آب و افزایش تقاضا می باشد .فشار بر منابع آب، افزایش تأثیر زیست محیطی از پروژه های بزرگ و حفظ کیفیت آب، سبب محدود شدن توانایی جهت برآورده نمودن آب تمیز از منابع سنتی خواهد شد .استحصال آب باران، فرصتی برای افزایش منابع آبی جهت برآورده شدن نیازها فراهم می آورند.

پذیرش فرهنگی: استحصال آب باران، یکی از فناوری های پذیرفته شده در افزایش تأمین آب قابل نوشیدن در بسیاری از نقاط جهان می باشد .در حالی که کیفیت باکتریایی آب باران جمع آوری شده از حوضه های آب زیر زمینی پایین است، آب باران جمع آوری شده از پشت بام ها که مجهز به مخازن ذخیره مناسب می باشد، معمولاً برای آشامیدن مناسب بوده و می تواند استانداردهای آب آشامیدنی را برآورده نماید .این آب دارای کیفیت بالاتری نسبت به دیگر منابع آب سنتی که در دیگر کشورهای پیشرفته یافت می شود، می باشد.