نقش رسانه‌ها در روابط دیپلوماتیک

ترتیب کننده :  پوهیالی سمونوال بصیر زینل

قبل از اینکه راجع  به نقش رسانه ها درروابط دیپلوماتیک بحث داشته باشیم، بهتر آنست بدانیم که رسانه چیست.

تعریف ومفهوم رسانه:

رسانه درلغت به معنای عربه، اندوه وحسرت و هروسیله انتقال دهنده که مطلب یاخبری را به اطلاع مردم برساند؛ مانند: رادیو، تلویزیون وروزنامه رسانه گفته می‌شود.

ودراصطلاح رسانه به مجموعه ای از ابزارهای ارتباطی گفته می شود که اطلاعات را به سمع مردم میرساند. که معمولاً متون چاپی، کتاب، روزنامه، مجله وپوستر، برنامه های ضبط شده، ماهواره وانترنت را دربرمی‌گیرد.

حضوررسانه ها به خصوص رسانه های الکترونیکی در زندگی بشراز تاثیرات فوق العاده برخوردار می باشد درجهان امروزی حضورپرتاثیر وهمه جانبه رسانه ها در بخش‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، علمی و روابط اجتماعی را می‌توان به وضوح  مشاهده نمود. روی این ملحوظ هرکسی وهر مجموعه ای برای اشاعه اهداف و تبلیغ  برنامه های سیاسی خود از این ابزار ووسایل استفاده اعظمی می نماید

روابط بین الملل:

ازعمررشته علوم مستقلی به نام «روابط بین المللی» زمان زیادی نمی گذرد، به همین دلیل این رشته را پدیده ای پس ازجنگ جهانی دوم دانسته اند.

یکی اززمینه های مطالعاتی درتاریخ دنیای مدرن، روابط بین المللی است که درسه دهه اخیربه عنوان دیپلوماسی مورد مطالعه قرار می گرفت. پس ازجنگ جهانی دوم، دانشمندان آمریکایی به مطالعه وبررسی علمی خاص درموضوع روابط بین المللی روی آوردند وبا وجود جنگ سرد، این رشته را نیز با جهان بینی دنیایی وسیاست خارجی خود عجین کردند. با این وجود اروپا تا سالها ازداشتن رشته (International Relation) بی بهره بود.اما این رشته درعصرکنونی بیشترگسترش پیدا کرده است و دراکثر دانشگاه های معتبر دنیا تدریس می‌شود.

دیدگاه های تئوریک درحوزه رسانه ها وروابط بین المللی:

دیدگاه های نظری درحوزه روابط بین المللی را میتوان درچهاردیدگاه مطرح کرد، که فعالیت های متخصصان، دولت ها، دست اندرکاران رسانه ها وآحاد مردم را درزمینه ارتباطات بین الملل طی چهل سال اخیرتبیین کرده اند.

۱- دیدگاه ایدئالیستی راسانیستی: دراین نظریه، ارتباطات بین الملل به عنوان وسیله ای برای کنارهم قرار دادن ملت ها وبه عنوان قدرتی که به سازمان های بین المللی درانجام خدمات خود به جامعه جهانی کمک می‌کند، ازاین نقطه نظرارتباطات با ایده آل ترین شکل آن به عنوان زمینه سازدرک متقابل میان ملت ها وصلح مورد توجه قرارمی گیرد.

۲- دیدگاه تبلیغ سیاسی(Proselytzation Political): این دیدگاه ارتباطات را به عنوان تبیلغات، مواجهه ایدئولوژیکی آگاه سازی وآفرینش اسطوره ها مدنظرقرارمی دهد. اینگونه موارد درارتباطات معمولآ یک سویه است وهمه آنها نیازمند قدرت سازماندهی شده متمرکزاند. این برروابط میان دولت ها تآکید دارد وبرخلاف دیدگاه امپریالیستی که با اهداف ترویج تفاهم فرهنگی واخلاقی به ارتباطات بین المللی مینگریست برحسب تقویت موقعیت سیاسی وقدرت اقناع به آن می نگرد.

۳- دیدگاه اقتصادی: دراین دیدگاه، اطلاعات درحوزه بین الملل به عنوان قدرت اقتصادی محسوب می‌شود، طرح های توسعه بین المللی، اقدامات بازرگانی، بازاریابی تجارت وانتقال تکنالوژی مورد توجه این دیدگاه است. آنان نوگرایی کشورهای عقب افتاده به روش غربی را سبب تسلیم دربرابر کنترول کشورهای غربی میدانند.

۴- دیدگاه قدرت سیاسی: دراین نگرش، ارتباطات واطلاعات درروابط بین المللی به عنوان قدرت سیاسی تلقی می شود، ازسوی دیگربا مطالعه درخصوص رسانه های بین المللی می‌توان دریافت که این گونه ابزارها درکشورهای اندکی متمرکزاست وبا انتقال اطلاعات به کشورهای دیگرمحتوای فرهنگی کشور منبع نیزمنتقل می‌شود. این عدم تعادل موجود دردسترسی به اطلاعات سبب طرح جریان جدید ومتعادل اطلاعات ازسوی جهان سوم به جای جریان آزاد اطلاعات مورد نظرغرب شده است. چهارده نظریه  سلطه ارتباطی جهانی ودیدگاه های انتقادی همچنین درسه دهه اخیربه موازات آگاهی های کشورهای جهان سوم یا درحال توسعه به شیوه های نوین وغیرمستقیم سلطه جهانی کشورهای سرمایه دار غربی، نظریه های سلطه ارتباطی جهان مطرح شدند ومفاهیم جدیدی همچون امپریالیسم فرهنگی، امپریالیسم ارتباطی وسرانجام امپریالیسم خبری برای معرفی شیوه های سلطه جهانی به کارگرفته شدند.

رسانه ها ودیپلوماسی جدید:

بعد ازجنگ جهانی دوم با آغاز جنگ سرد به تدریج دولت ها متوجه اهمیت رسانه های همگانی درتاثیرگذاری برافکارعمومی وهمچنین کاربرد رسانه ها برای انتقال پیام های سیاسی شدند زیرا تعارضات ایدئولویک واثبات برتری دوم گفتمان غالب برفضای روابط بین الملل شد. دولت ها به تدریج به این حقیقت آشنا شدند که به منظوربقاء وادامه حیات سیاسی  وحضورفعال درعرصه روابط بین الملل ناگزیربه استفاده حد اکثری ازظرفیت ها رسانه ای خود خواهند بود. روشن تراین که رسانه ها جایگزین سفارتخانه ها ودرمواردی ابزاری کارآمد برای دیپلومات ها و رهبران سیاسی و درشرایطی میکانیزم برای اعمال نظرواعلام نظردولت ها شدند.

به عباره دیگربا پدیده ای بنام دیپلوماسی رسانه ای مواجه شده ایم که درنوع خود درتاریخ بی سابقه است، زیرا رسانه های جهانی به ویژه شبکه های ماهواره ای تصویری، رادیوی، انترنتی وآژانس های خبری درعمل کارهایی را انجام میدهند که وزارت امورخارجه وهیات های دیپلوماتیک به طریق سنتی به انجام آنها مبادرت می ورزیدند و حتی دراغلب موارد آنها به مراتب قوی تر، موثرترونیزکارآمدترازنهادهای مذکورعمل می کنند. درحالیکه با گسترش شگفت آوررسانه ها دراقصی نقاط جهان، درعمل سفیردرحد ایفای نقش اجتماعی تنزل یافته است.

نقش رسانه ها درسیاست خارجی:

رسانه های جمعی به عنوان بازیگرغیررسمی دوشادوش حکومتها نقش بسزای درزمینه های ارتباطی، اطلاع رسانی، تبادل افکارعامه، تصاویر واطلاعات، تبلیغات، بسترسازی، آموزش دهی، هدایت الگوهای رفتاری وجهت دهی به افکارعمومی داخلی وبین المللی ایفا میکنند وازاین رهگذربرسیاست خارجی کشورها تاثیرگذارند. فن آوری ارتباطاتی جهانیان را درون یک دهکده جهانی به هم متصل کرد رسانه ها به منابع اصلی اطلاعات برای مردم سراسر جهان تبدیل شده وبه عنوان بازیگران قوی درروابط بین الملل   مطرح اند، سیاست خارجی که معمولآ پشت صحنه ها اعمال میشود درعصراطلاعات به فعالیت عمومی تبدیل وآشکار شده است.

مهمترین نقشی که رسانه ها دریک فرایند سیاسی ایفا میکند، همچون پل ارتباطی برای اطلاع رسانی وآگاه سازی سیاست گذاران وجامعه از دیدگاه های یکدیگرواتفاقات ورویدادهای سیاسی است، تجربه نشان داده است رسانه ها پیش ازوظیفه واسطه گری ارتباط نقشها وکارکردهای وسیع تری را درارتباطات سیاسی به اجرا درمیآورند به اعتقاد برنارد کوهن محقق آمریکایی ارتباطات بین الملل کارکرد رسانه ها بیش از فراهم کردن اطلاعات وانتقال دیدگاه است رسانه ها ممکن است نتوانند به مردم بگویند چگونه فکرکنند، اما میتوانند به مخاطبان خود بگویند درباره چه چیزی بیندیشند.

منابع و مآخذ

۱- معین محمد فرهنگ فارسی معین چاپ اول، تهران، انتشارات فرهنگ نما ۱۳۸۷ص ۳۲۹.

۲-عنایتی شبکلایی ۱۳۸۸،ص۳۹

۳- رنجبر، وحید(۱۳۹۴) نقش شبکه الجزیره دردیپلوماسی قطر، فصلنامه عملی پژوهش سیاسی خارجی شماره (۱).

۴- حسینی، عبدالرضا (۱۳۹۳) نقش رسانه های جهانی درسیاست خارجی امریکا ، مجله سیاست دفاعی سال دوم شماره (۷۸).

۵- دهقان، علی رضا(۱۳۷۸) بررسی تأثیررسانه ها به افکارعمومی، فصلنامه علوم اجتماعی شماره(۱۸).