کودکان کار؛ قربانیان فقر

مهربانو

کودکان به عنوان یکی ازضعیف ترین اقشار جامعه در برابر هرگونه چالش و معضلی که در  بطن جامعه رخ می‌دهد، آسیب پذیری بیشتر دارند  و طبق قوانین سازمان بین المللی کار، کودک کار به تمام افراد زیر 18 سالی  گفته میشود که در مشاغل یا کارهای زیان‌آور در بازار و یا خانه‌های خود مشغول هستند و به دلیل کار از گذراندن دوران کودکی خود محروم اند . کار کردن کودک تنها زمانی قابل قبول است که برای رشد جسمی، روانی و سلامت کودک ضرر نداشته باشد.

روز جهانی مبازره با کار کودکان برای پایان‌دادن به کار  اجباری آن‌ها نام‌گذاری شده، ولی جهان شاهد افزایش تعداد کودکان کار طی 20 سال گذشته است. اعتیاد، پایین‌بودن سطح سواد، بیکاری تعداد زیاد فرزندان محکومیت به حبس والدین از جمله دلایل است که کودکان را مجبوربه کار می کند ولی فقر دلیلی اصلی آن است. سالیان زیادی از تصویب پیمان‌نامه حقوق کودک و کنفرانس‌های عمومی سازمان بین المللی کار که کار کودک را ممنوع و خواهان پایان دادن به این استثمار کودکان واقدامات ملی کشورها در این زمینه شده اند می‌گذرد. بر اساس آمارهای موجود، با وجود قوانینی متعدد مبنی بر ممنوعیت کار کودکان، کودکانی زیادی طی سالیان گذشته برای تأمین مایحتاج زندگی مجبور به کار در کارگاه‌های زیرزمینی، درخیابان‌ها و در میان زباله‌ها هستند، واین قوانین نتوانسته است بستر مناسبی برای حمایت از آنان فراهم کند.

با تمام تلاش‌های یونیسف و دیگر سازمان‌های مدافع حقوق کودکان، تا زمانی‌که فقر وجود دارد، پایان دادن به کار کودکان امکان پذیر نیست. روزانه تعدادی زیادی کودک درگیر فقر و در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت، عدم بهره‌گیری از آموزش و تحصیل و سوء استفادۀ باندهای گوناگون به سر می‌برند و بر خلاف قانون مشغول کار بوده و برای کمک به خانواده و بدست‌آوردن یک لقمه نان آیندۀ خود و کشور را به قیمت سیر شدن امروز به گرو گذاشته اند. ‎

براساس آمار سازمان جهانی کار، سالانه 250 میلیون کودک 5 تا 14 ساله در جهان محروم از کودکی می‌شوند. طبق این آمار 120 میلیون نفر از آن‌ها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام وقت هستند. 122.3 میلیون این کودکان در آسیا، 49.3 میلیون در افریقا، و5.7 میلیون در امریکای لاتین زندگی می‎کنند.

کودکان در بعضی از کشورها به عناوین مختلف مورد آزار واذیت و سوء استفاده قرار می‎گیرند، گاهی غوطه ور در درگیری‎های مسلحانه هستند وگاهی هم زندگی در سرک‌ها و کارهای طاقت فرسا را تجربه می‌کنند. افغانستان نیز از جمله کشورهای است که سال‎های دراز درگیر جنگ‎های متمادری بوده واثرات آن در ابعاد مختلف جامعه قابل دید است. کودکان که چشم امید خانواده‎ها نونهالان امروز و آینده سازان فردای کشور هستند بیشتر از همه متأثر از نابسامانی‎های گذشته بوده و بیشتر آسیب پذیر اند. از این رو سایه دهه‎ها جنگ و ویرانی بیشتر بر زندگی آن‎ها مشهود است.

هرچند پس از فروپاشی نظام   پیشین وبه حاکمیت رسیدن امارت اسلامی وضعیت در سطوح مختلف در جهت مثبت در حرکت است، اما زندگی کودکان هنوزهم دست خوش ناملایمات زندگی است و فراز و فرودهای را به همراه دارد.

یک قشری از کودکان در وضعیت زندگی دارند که امید و دل‎خوشی به فردا و زندگی آینده در سیمای شان مشاهده نمی‌شود. فقرمزمن، بیکاری، اقتصاد پایین خانواده‎ها، نگرانی از آینده و ده‎ها مشکل دیگر از مواردی است که کودکان را مضطرب کرده و پای آن‎ها ر به کارهای شاقه کشانده است.

محمد 14  ساله یکی از همین کودکان است که  با حسرت می‌گوید: به سبب مشکلات اقتصادی و نبود پدر وسرپرست خانواده از اول صبح تا ناوقت شب در خیابان‌های شهر به دنبال تکۀ نان  برای برادر و خواهرانش است  او که از  روی مجبوریت کار می کند  درحالیکه همیشه علاقه داشته درس بخواند می گوید: کار سخت است آدم را ضعیف میکند. پسران خاله و ماماهایم یک دو سال خردتر ازمن هستند اما از نظر جسامت من کوچکتر و ضعیف تر نسبت به آنها مانده ام. چون از خردی دنبال نان و زندگی بودم.

این تنها محمد نیست، بلکه در هر جادۀ از شهر در چند قدمی ما کودکان یا مصروف فروش خریطه های پلاستیکی هستند و یا گدایی مینمایند، عده زیاد شان با کراچی‌های دستی مصروف کار در مارکیت‌ها هستند ونمی توانند بخاطر بدست آوردن یک لقمه نان به تحصیل که آرزوی اکثریت آن‌ها می‌‎باشد برسند.

محمد مجید رحیمی داکتر اطفال در یکی از شفاخانه‎های کابل می‎‌گوید: کودکان در شرایط نامناسب از نظر ایمنی وبه دور از تمام معیارهای بهداشتی کار می‎کنند و در معرض انواع خطرات از جمله آسیبب‎های جسمی و روانی قرار دارند و درصد زیادی از این کودکان در معرض انواع بیماری های چون: ایدز، هیپاتیت، امراض تنفسی وسایر امراض انتانی قرار می‌‎گیرند چون کودکان در سنین طفولیت از لحاظ دماغی و جسمی در حالت رشد قرار دارد واز اینکه این اطفال تغذیۀ مناسب نمی‌شوند، لذا در معرض آسیب های بیشتر چون سوء تغذی، کوتاهی قد، کمبود وزن و مشکلات اسکلیتی مواجه اند.

از سوی هم آگاهان امور اقتصاد روآوردن اطفال را به کار شاقه برای آیندۀ کشور خطرناک می‎دانند. به باور آگاهان، کار کودکان در روی جاده‎ها چه کار شاقه باشد و یا تگدی، بنیاد جامعه را به طرف جامعۀ نیازمند سوق می‎دهد.

به باور کارشناسان، حکومت می‎تواند به منظور جلوگیری از کار شاقه کودکان، قانونی را تنفیذ کند که مطابق آن فقر از بین برود و کار کردن برای اطفال را اجازه ندهد.

این در حالی است که وزارت کار وامور اجتماعی از حمایت هرچه بیشتری این وزارت در راستای حمایت از کودکان خبر می‌دهد و می‌گوید که در یک سال گذشته  تقریباً به 5400 مشکل کودکان رسیدگی شده است.

سمیع الله ابراهیمی مسئول نشرات وزارت کار و امور اجتماعی می‌گوید: از آنجایی که وزارت کار و امور اجتماعی مسوولیت دارد تا به مشکلات کودکان رسیدگی کند، به همین منظور از طریق شبکه سپن ( SPAN)  که در تمام ولایات و 200 ولسوالی دفتر و نمایندگی دارد  مشکلات کودکان  را پی‎گیری وبه آن‎ها رسیدگی می‎کند. وی افزود: در این مراکز ماهانه به صورت منظم نشت‎ها برگزار می‌شود و مشکلات کودکان بررسی  وبه آن‎ها رسیدگی صورت می‎گیرد.

آقای ابراهیمی می‌گوید که کودکان رد مرز، معلول، بی سرپرست، یتیم و آن کودکانی که دچار اختلالات ذهنی اند و یا آن کودکانی که  بزرگ خانواد شان در بند استند و خانواده های شان نمی‌توانند به صورت بهتر از آن‌ها نگهداری کنند و یا هم کودکانی که والدین شان معتاد به مواد مخدر اند و به تعلیم وتربیۀ کودکان شان رسیدگی صورت نمی‌گیرد، همه مورد حمایت وزارت کار وامور اجتماعی قرار دارند. این وزارت مراکز حمایوی را بنا کرده است که در آن تمام سهولت زندگی برای کودکان در  نظر گرفته شده است.

در کنار آن وزارت کار و اموراجتماعی از طریق کمیته جمع‌آوری گداها که نقش فعال در آن کمیته دارد، آن کودکانی را که در سرک، کار شاقه می‌کنند، در یک میکانیزم منظم در مراکز حمایوی، پرورشگاه‌ها و آموزش فن  حرفه معرفی می‌کند تا از کارهای  شاقه خلاص شوند. این مسوول وزارت کار و امور اجتماعی می‌گوید که در سال 1402  هجری شمسی برنامه کار و امور اجتماعی این است که تا بیشتراز ده هزار یتیم را در دارالایتام‌ها معرفی  وجذب کند.

وی می‌گوید که این وزارت از طریق شبکۀ (سپن) یا شبکۀ  حمایت از کودکان در یک سال گذشته تقریباً به 5400 مشکل کودکان رسیدگی کرده است. همچنین 65 کودک از طریق این وزارت به خانواده‌های شان ملحق شده است و در این بخش بعضی موسسات خارجی و داخلی هم با ما همکار بوده  واز طریق آنها هم شماری از کودکان به خانواده های شان ملحق گردیده اند.

ابراهیمی می‌گوید که تقریباً 70 کودک که در کارهای شاقه مصروف کار بودند ویا بی سرپرست، یتیم ویا هم از خانواده‌‎های شان دور بوده وبه سرک‎‎ها می‎خوابیده اند از طریق کمیتۀ جمع آوری گداها که این وزارت نیز یک عضو فعال در این کمیته است  شناسایی و در پرورشگاه‎ها جذب شده اند . با این حال آنچه واضح است، حل مشکلات کودکان در کوتاه مدت امر دشوار به نظر می‌رسد و این امر بیشتر زمان می‌طلبد و در یک بستر رشد اقتصادی ممکن قابل حل باشد.