حقوق والدین در اسلام

صدیقی

یکی از انحرافات اخلاقی که بعضی جوامع به طور جدی از آن رنج می برند نادیده گرفتن حق والدین است. بسیاری از افراد در احسان و نیکرفتاری با پدر و مادر کوتاهی می ورزند و آن گونه که قرآن کریم می فرماید در برابر پدر و مادر متواضع نیستند در حالی که پدر و مادر از منزلت بسیار والایی برخوردار اند به گونه ای که یکی از اصحاب از رسول الله صلی الله علیه و سلم درباره ی حق پدر و مادر پرسید ، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: هما جنتک و نارک آن دو بهشت و دوزخ تو هستند. یعنی اگر با آنها نیکرفتار و در برابرشان متواضع باشی اسباب و زمینه‌ی رفتن به بهشت را برای خود فراهم کرده ای ، ولی اگر با آنها بدرفتاری کنی و از دستورات صحیح شان سرپیچی کنی زمینه ی رفتن به  دوزخ را برای خود فراهم کرده‌ای. این در حالی است که بسیاری از فرزندان از پدر و مادر به خصوص پدر، خواسته های زیادی خارج از وظیفه‌ی آنان دارند.

در مجموع آیاتی که درباره‌ی حقوق پدر و مادر آمده هشت مسئله به وضوح بیان شده است:

۱- نیکرفتاری با پدر و مادر قبل از این که یک عمل اسلامی باشد یک عمل انسانی است بنابراین کسانی که با والدین خود نیکرفتار نیستند از مقام انسانیت سقوط کرده اند. چون احسان و نیکرفتاری با کسی که با ما نیکرفتار بوده امری طبیعی است حال آیا کسی هست که بیش از پدر و مادر به ما خوبی کرده باشد. به همین دلیل خداوند متعال انسانیت انسان را مورد خطاب قرار می دهد و تحریک می کند  ” و وصینا الانسان بوالدیه احسانا ”

۲- احسان به پدر و مادر یک فریضه‌ی الهی مشترک بین ادیان آسمانی است: ” وإذ أخذنا میثاق بنی اسرائیل لاتعبدون إلا الله و بالوالدین إحسانا ”

۳- احسان به پدر و مادر در اوج اعمال اسلامی قرار دارد. مهم ترین و رفیع ترین عمل اسلامی بعد از توحید و اصل مقدس یکتاپرستی، احسان به پدر و مادر است: ” و اعبدوا الله ولا تشرکوا به شیئا و بالوالدین احسانا” – “و قضی ربک أن لاتعبدوا إلا إیاه و بالوالدین إحسانا ” – ” و إذ قال لقمان لابنه و هو یعظه لاتشرک بالله إن الشرک لظلم عظیم و وصینا الانسان بوالدیه ”  – ابن عباس رضی الله عنه می گوید: همیشه در قرآن سه چیز با سه چیز دیگر همراه هستند (اقامه‌ی نماز و پرداخت زکات) (عبادت خالصانه ی الله و احسان به پدر و مادر) (ایمان و عمل صالح)

۴- نیکرفتاری با پدر و مادر یکی از صفات بارز انبیاء الهی است آنجا که خداوند درباره‌ی یحیی(ع) فرمود: ” وکان تقیا و برا بوالدیه ” و چنین مضمونی درمورد عیسی(ع) ، ابراهیم(ع) و یوسف(ع) نیز آمده هست.

۵- اطاعت از پدر و مادر واجب مگر هروقت به معصیت دستور دهند، در این صورت اطاعت جایز نیست زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود ” لا طاعه لمخلوق فی معصیه الخالق ” (اطاعت از مخلوق که به نافرمانی خالق منجر شود روا نیست.)

وقتی سعدبن ابی وقاض که یکی از عشره مبشره است، مسلمان شد مادرش اعتصاب غذا کرد تا که سعد به رسول الله صلی الله علیه و سلم کفر ورزد. سعد به مادر گفت اگر تو صد جان داشته باشی و بمیری و زنده شوی من به محمد (ص)کافر نخواهم شد. خداوند فرمود: ” و إن جاهداک علی أن تشرک بی ما لیس لک به علم فلا تطعهما و صاحبهما فی الدنیا معروفا ” اگر تو را وادار کنند که به من شرک ورزی آنچه به آن دانشی نداری پس از آن دو اطاعت نکن و در دنیا با آن دو نیکرفتار باش.

۶- مادر چون زحمت بیشتری متحمل می شود طبیعی است که حقش هم بیشتر باشد. بارداری با مشکلات، وضع حمل، شیردهی، بیخوابی ها و… شخصی نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم آمد و گفت من أحق الناس بحسن صحابتی؟ چه به نیکرفتاری من اولی تر است؟ فرمود امک مادرت باز شخص سوالش را تکرار کرد تا سه بار باز جواب امک بود بعد از بار سوم یعنی بار چهارم فرمود: ابوک یعنی (پدرت)

۷- وجوب دعای رحمت برای والدین:آنجا که پروردگار می فرماید (وقل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا)ترجمه: وبگو پروردگارا به آن دو رحم کن آن گونه که در کودکی تربیتم کردند. و رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: ” اذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاث صدقه جاریه أو علم ینتفع به أو ولد صالح یدعو له ” (یعنی هر گاه آدمی مُرد عملش قطع شده و پرونده اش مختومه اعلام می شود مگر در سه مورد: صدقه ی جاری، علمی که مورد انتفاع قرار گیرد یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.)

۸- احسان به پدر و مادر به استقامت نیاز دارد چون هر چه آنها پیرتر شوند، بی صبرترشوند به همین دلیل الله(ج) فرموده: ” إن الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا فلاخوف علیهم و لاهم یحزنون ” بلافاصله در آیه‌ی دیگر الله متعال می فرماید : ” و وصینا الانسان بوالدیه احسانا ” یعنی یکی از کارهایی که استقامت می طلبد نیکرفتاری با پدر و مادر است چون چه بسا نفس نخواهد و چه بسا عوامل بیرونی نیز مزید بر علت شود.