مبرمیت ویراستاری درآثارنویسندگان

برخی از اشخاص فکر می‌کنند که ویراستاری ویا ویرایش یک متن کاری فرمالیته و اضافه است و حتی اگر هم لازم باشد، فقط به مقاله های علمی و یا کتب تخصصی مربوط است. درحالی که خواندن یک مقاله، کتاب ویا داستانی که نثر نویسنده یک دست‌ نیست؛ یا نبودن علائم نگارشی، درک مطلب را برای خواننده دشوار می سازد. این موضوع ممکن است مطالعه کننده را به کلی از خواندن ادامه متن منصرف کند. مخاطب با متنی مواجه شود که غلطی‌های املایی فاحش یا جمله‌بندی‌های طولانی آن، درک مطلب را برای مخاطب سخت بسازد.

قالب‌بندی نامناسب، ارجاع‌های نادرست، شکل‌ها و نمودارهای غیرستندرد و غیرقابل فهم، یا شماره ‌گذاری، فصل‌بندی و به‌هم‌ریختگی عناوین از اشتباهاتی تلقی می‌شوند که خواننده را در همان ابتدای امر دچار تردید می‌کنند.

بنابرین خواستم سطوری چند درین باره نوشته کنم که خواننده به اهمیت این موضوع اندکی پی ببرد.

ویرایش یک متن باعث می‌شود که پیام مطلب برای مخاطب روشن‌تر شود. جمله های کوتاه و دقیق باعث می‌شود ذهن خواننده فرصت کافی برای حلاجی مطلب پیدا کند. علائم نگارشی هم از ایجاد سوء برداشت جلوگیری می‌کند و خواننده بهتر می‌تواند با نویسنده و سبک نوشتاری او ارتباط برقرار کند. زیرا متن‌های در هم‌پیچیده و نامرتب به‌راحتی می‌توانند ذهن مخاطب را دچار چالش کنند.

پاکیزگی متن، ترتیب منطقی رویداد‌ها، شماره‌گذاری‌های صحیح، فاصله‌گذاری‌های مناسب، پاراگراف‌بندی‌های درست و نکاتی که در ویراستاری متن باید رعایت شود، باعث می‌شود که ذهن مخاطب نظمی را در حین خواندن احساس کند.

در ویراستاری باید دقت کرد که لحن یک متن منعکس‌کننده شخصیت واقعی نویسنده و متناسب با موضوع آن باشد. مثلاً ممکن است یک نویسنده در نوشتن مقاله علمی یا گزارش خبری از لحن خودمانی و دوستانه استفاده کند. روزنامه‌نگاری که در حین نوشتن یک گزارش، نتواند احساسات خودش را کنترل کند و الفاظی را به کار بندد که صحیح نباشد. جمله های دوپهلو ممکن است باعث شود که آنچه را دقیقاً مدنظر نویسنده است به‌درستی به مخاطب منتقل نشود. کار ویراستار این است که از چنین اتفاقاتی جلوگیری کند.

نوشته‌های نادرست و ناسازگار با زبان معیار، وقت خواننده را برای خواندن یک متن تلف می‌کند. زیرا متن ویرایش‌شده، خواناتر است و مخاطب می‌تواند پیام آن را به سرعت درک کند. بنابراین زمان کمتری را برای مطالعه صرف خواهد کرد. این موضوع می‌تواند در بهره‌وری افراد تأثیر به‌سزایی داشته باشد. مزیت درک مناسب پیام متن این است که خواننده می‌تواند به‌راحتی و بدون هیچ دخل و تصرفی پیام مطلب را به دیگران نیز انتقال بدهد.

نوشتن، عملی است انسانی و به همین دلیل می‌تواند دچار خطاهای شود. بیشتر نویسندگان عادت‌های شخصی در نوشتن دارند. برای مثال، در به‌ کار بردن علائم نگارشی افراط می‌کنند و یا مطالب را در پاراگراف‌های طولانی و خسته‌کننده می‌نویسند. ویرایش می‌تواند بسیاری از این عادت‌های شخصی را اصلاح کند و در نهایت متنی را برای چاپ و نشر آماده کند که از همه نظر پاکیزه و مطابق اصول زبان است.

زندگی و اصالت هر زبانی به میزان دقت‌ نظر سخنورانش بستگی دارد. اگر نویسنده، محقق، پژوهشگر و یا خبرنگار یا فردی که قلم در دست می‌گیرد، اصول و اسلوب زبان را رعایت نکند؛ ممکن است مخاطبان شکل نادرست کلمه ها، جمله ها و اصطلاحات را از متن بیاموزند و آن را در صحبت‌ها و یا نوشته‌های خود به کار ببرند. این امر سبب می‌شود که به مرور زمان، آسیب جدی بر پیکره زبان و ادبیات وارد شود.

ویرایش به معنی کم یا زیاد کردن، تصحیح کلمه ها، جمله ها، عبارت های متنی، اصلاح اشتباهات علمی ، اصلاحات ظاهری مربوطه و همچنین اصلاح علائم و نشانه‌گذاری‌های نگارشی یک متن است. ویراستاری به ‌عنوان امری مهم در کشورهای جهان شناخته می‌شود. ویراستاران جایگاهی برابر با نویسندگان یا مترجمان اثر دارند.

هر نوشته می‌بایست از لحاظ زبانی و ساختاری، فنی و تخصصی مورد بررسی قرار گرفته، بازبینی و ویرایش شود. پس از نگارش هر متن توسط نویسنده یا ترجمه آن توسط مترجم، وظیفه ویراستار است

که آن را بر اساس تجربیات و دانش خود پالایش کند.

از آن‌جا که نویسنده و مترجم در هنگام نوشتن مطالب در زمینه تخصصی خود (کتاب، مقاله) نیاز به تمرکز بر روی کلیت محتوا دارند، طبیعی است که مشکلات در استفاده از نشانه گذاری، دستورزبان، ساختار جمله ها و … روی دهد. نوشتن مقاله های علمی به زبان غیر از زبان مادری نویسنده اثر کاری دشوار است و نیازمند آن است که فردی خبره که دانش بسیار بالایی از زبان مقصد را دارد، متن را بازخوانی کرده و از خطاها پالایش کند.

اهمیت ویرایش در مقاله ها و متون ترجمه شده از زبانی به زبان دیگر به اندازه نوشته های موجود به زبان مبدا ویراستار، مهم و اساسی بوده و چه بسا هنگامی که مقاله ها به زبان دوم نوشته شده‌اند یا از زبان دوم به زبان اول ترجمه شده‌اند، به دلیل تفاوت ساختار جمله ها و نکات دستورزبانی، اهمیت حضور ویراستاری که اصلاحات را برای هرچه روان‌تر شدن متن موجود به انجام رساند، دو چندان می‌شود.

ویرایش زبانی و ساختاری

-اصلاح خطاهای دستورزبانی، حذف زواید موجود در متن، اصلاح ساختار جمله ها، تغییر و اصلاح واژه‌گان و کلمه ها، بخش مهمی از ویراستاری می‌باشد.

ویرایش فنی

ویرایش ظاهری یک اثر شامل کتاب، مقاله یا مجله ها. این موارد عبارتند از: فصل‌بندی کتب، پاراگراف‌بندی، اصلاح تیترها ، یکسان کردن فونت نوشتاری، اصلاح ساختار نوشتاری منابع، تهیه فهرست مندرجات، به کارگیری قواعد رسم‌الخطی مناسب،  تعیین محل تصاویر، اصلاح جدول ها و دیاگرام‌ها، بکاربردن واژگان فنی که می‌بایست بصورت لاتین نوشته شود، بررسی واژه‌نامه، تنظیم صفحه عنوان و اعراب‌گذاری.

ویرایش تخصصی

رعایت نشانه گذاری به شکل درست و صحیح آن، بخشی از وظایف مهم یک ویراستار می‌باشد. عدم رعایت نشانه گذاری در متن، باعث سخت خواندن آن شده و در همان ابتدای امر خواننده را خسته کرده و رابطه او با متن را ازبین می برد. بدون بکاربردن علائم نگارشی، متن به اشکال مختلفی می‌تواند خوانده شود بنابراین منظور و مقصود اصلی نویسنده یا مترجم منتقل نشده و از اعتبار متن می‌کاهد. علائم نگارشی به متن کمک می‌کند تا مفهوم مورد نظر را به راحتی به خواننده منتقل کند. نشان دادن فراز و فرود نوشته، مکث‌ها و دنباله ها، نقل قول از افراد مختلف و آشنایی خواننده با سایر منابع استفاده شده در متن، از طریق استفاده از نشانه گذاری به راحتی امکان‌پذیر است.

حمیدالله