نمونه‌هایی از ایثار و فداکاری در تاریخ اسلام

معاذ

یکى از صفات پسندیده هر مسلمان که بر گرفته از تعلیمات دین و زیبایى‏هاى اسلام است، ایثار، ترجیح دادن و مقدم داشتن دیگران بر خود است.

مسلمان هرگاه فرصتى براى ایثار بیابد، دیگران را بر خودش مقدم مى‏دارد و رفع نیاز و رعایت مصالح دیگران را در برابر نیاز و مصالح خود ترجیح مى‏دهد، خود را گرسنه نگه مى‏دارد تا دیگران سیر شوند، خود را تشنه مى‏کند تا دیگران سیراب شوند، حتى بخاطر زنده نگاه داشتن دیگران به استقبال مرگ مى‏رود. این گونه ایثار و فدا کارى از ناحیه یک مسلمان که روح و روانش آراسته از زیبایى‏هاى اخلاق و نهادش ممهور به مهر خیر، فضیلت و خوبى‏ها است، حیرت‏انگیز و شگفت‏آور نیست، این صفت در واقع رنگ خدایى دارد، چه رنگى مى‏تواند بهتر از رنگ خدا و دین و ایمان باشد. ﴿صِبۡغَةَ ٱللَّهِ وَمَنۡ أَحۡسَنُ مِنَ ٱللَّهِ صِبۡغَةٗ﴾{البقرة: ۱۳۸}.

هر مسلمان در ایثار، از نیکان تاسى مى‏کند و بر نقش قدم پیشینیان که خداوند آن‌ها را ستوده است، مى‏رود: خداوند در تعریف از ایثارگران مى‏فرماید: ﴿وَيُؤۡثِرُونَ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ وَلَوۡ كَانَ بِهِمۡ خَصَاصَة﴾[الحشر: ٩]. «دیگران را بر خود مقدم مى‏دارند، هرچند که خود محتاج باشند و کسانى که از بخل نفس نجات یافته‏اند رستگارند».

تمام اخلاق ستوده و خوى نیکوى مسلمان، برگرفته از سرچشمه زلال حکمت محمدى و الهام گرفته از برکت پرفیض رحمت‏هاى الهى مى‏باشد، در حدیثى که بخارى و مسلم آن را نقل کرده‏اند آمده است: «لايُؤمِنُ أحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لأخِيْهِ ما يُحِبُّ لِنَفْسِهِ» «هیچکدام از شما مؤمن واقعى نمى‏شود تا اینکه براى برادر مسلمانش آنچه را که براى خود مى‏پسندد، بپسندد». این حدیث اخلاق مؤمن را جلاء بخشیده و آن را تقویت مى‏کند، و هم چنین آیه:

﴿وَيُؤۡثِرُونَ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ وَلَوۡ كَانَ بِهِمۡ خَصَاصَةٞ…﴾[الحشر: ٩]. شعور آگاه و وجدان بیدار، مسلمان، خیر را نسبت به انجام کارهاى خیر و ایثارگرى و ترجیح دیگران بر نفس خود و خانواده‏ى خویش، تقویت مى‏کند.

آرى! بنده مسلمان چنان زندگى مى‏کند که پیوندش را با پروردگارش حفظ، و زبانش را باذکر و یاد پروردگار تازه مى‏کند و هرگز خسته نمى‏شود، قلبش را همواره متوجه محبت خدا مى‏کند، هرگاه به جایگاه بزرگ خداوند نگاه کند میوه عبرت مى‏چیند و هرگاه مانند این آیه‏هاى مزمل و فاطر ﴿وَمَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِكُم مِّنۡ خَيۡر تَجِدُوهُ عِندَ ٱللَّهِ هُوَ خَيۡرا وَأَعۡظَمَ أَجۡراۚ وَٱسۡتَغۡفِرُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُور رَّحِيمُۢ﴾[المزمل: ۲۰]. «و کارهاى نیکى را که براى خودتان پیش مى‏فرستید، آن را نزد خداوند به اعتبار پاداش بهتر و بزرگ‌تر مى‏یابید. و از خداوند آمرزش بخواهید. که خداوند آمرزگار مهربان است». و ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَتۡلُونَ كِتَٰبَ ٱللَّهِ وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ سِرّا وَعَلَانِيَة يَرۡجُونَ تِجَٰرَة لَّن تَبُورَ ٢٩ لِيُوَفِّيَهُمۡ أُجُورَهُمۡ وَيَزِيدَهُم مِّن فَضۡلِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ غَفُور شَكُور ٣٠﴾ فاطر: ۲٩-۳۰. «به راستى آنان که کتاب خدا را مى‏خوانند و به آن عمل مى‏کنند و نماز بر پا داشته‏اند و از آنچه روزیشان کرده‏ایم پنهان و پیدا مى‏بخشند، امید به سودایى دارند که هرگز کاستى نمى‏پذیرد. تا پاداش‌هاى آنان را به تمام و کمال‏ بدهد و از فضل خود پاداشى هم به آنان‏ افزون دهد. بى‌گمان او آمرزنده قدرشناس است».

کسى که چنین وضعیتى داشته باشد، چگونه بذل مال نمى‏کند، چرا نیکى را دوست نداشته باشد و دیگران را ترجیح ندهد؟ هرکس یقین داشته باشد که آنچه از خیر و خوبى که امروز انجام مى‏دهد، نتیجه‏اش را فردا بهتر و بیشتر خواهد دید، چرا چنین نکند؟

نمونه های از ایثار و همدردی

۱- سران قریش به اتفاق آراء در (دارالندوة) پیشنهاد قتل و ترور پیامبر«ص» که از جانب ابومره ملعون ارائه گردیده بود، را امضاء کردند، خبر این توطئه ستمگرانه به رسول اکرم ﷺرسید، اجازه هجرت به‌او داده شد و آنحضرت تصمیم به هجرت گرفت برآمد کسى را پیدا کند که شب را در خانه آن حضرت سپرى کند و بدین ترتیب توانسته باشد، قریش را که در کمین او بودند اغفال نموده و خانه را ترک گوید. پسر کاکای جوان، متدین و شجاعش، على‏بن‏ابى‏طالب رضی الله عنه، شایسته این فدا کارى عظیم تشخیص داده‏شد. جریان را برایش شرح داد، علی رضی الله عنه در ترجیح دادن رسول اکرم ﷺدر برابر خود اندک تأمل و تردید نشان نداد. در رخت‌خواب آن حضرت«ص» خوابید، در حالیکه هر آن این احتمال وجود داشت که دست‏هاى چپاولگر او را ربوده بسوى کسانى پرتاب کنند که تشنه خون او بودند.بهر حال علی رضی الله عنه در رخت‌خواب رسول الله ﷺخوابید، حیات و نجات رسول الله ﷺرا بر حیات و نجات خود ترجیح داد. این ایثارگرى و فداکارى که در سنین جوانى انجام گرفت، زبان زد خاص و عام شد و به عنوان بهترین ضرب‏المثل در قاموس ایثار و از خودگذشتگى ثبت گردید.

بله! مسلمان چنین ایثار و از خودگذشتگى را نشان مى‏دهد، حتى زندگى‏اش را فداى دیگران مى‏کند، باید گفت ایثار به زندگى و جان دادن براى نجات جان دیگران، آخرین حدّ ایثار و از خود گذشتگى است.

۲- حذیفه عدوى مى‏گوید: در جریان جنگ یرموک در حالى که مقدار اندکى آب با خود همراه داشتم براى پیدا کردن پسر کاکایم به این سو و آنسوى مى‏رفتم و با خود مى‏اندیشیدم که اگر حیاتى در او باقى باشد، این آب را به او بدهم ناگهان نزد او رسیدم، گفتم: تشنه هستى تا آب دهم؟ با اشاره گفت: بله، بلافاصله مجروحى در کنار او به آه و ناله در آمد، پسر کاکایم اشاره کرد تا آب را نزد او ببرم. نزد او رفتم، ایشان هشام ابن العاص بود، گفتم: تشنه هستى تا بتو آب دهم؟ مجروحى دیگر که در کنار او بود، صداى مرا شنید و به آه و ناله در آمد، هشام به من اشاره کرد تا آب را نزد او ببرم به نزد ایشان رفتم، جان داده بود، بسوى هشام برگشتم او را نیز مرده یافتم بسوى پسرعمویم رفتم او نیز جان سپرده بود، رحمت خدا شامل حال همه‏ى آنان شود.

بله! این سه تن شهیدان بزرگوار، در باب ایثار و فداکارى و تقدیم دیگران بر خود، به عنوان ضرب المثل و الگوی جاودان مانده‏اند از آن‌ها یاد کرده مى‏شود، مسلمان در این دنیا باید چنین باشد.

۳- منقول است که: تعدادى مهمان نزد ابى حسن الانطاکى جمع شدند، آمارشان بیشتر از سى تن بود، آنان، نان به مقدار کافى نداشتند. نان‏هایى را ریزه کرده و چراغ روشنایى را خاموش کردند و براى خوردن دور سفره گرد آمدند، وقتى سفره جمع شد، نان‏ها بحالت اولیه بدون اینکه کم شده باشد، باقى ماند، زیرا هیچ یک از آنان دست به طعام نبرده بود. هر یک در این فکر بود تا همراهش سیر بخورد و خودش را گرسنه نگاه دارد، در نتیجه، هیچکدام دست به طعام نبرده بود، بدین ترتیب هرکس خود را گرسنه گذاشته بود تا دیگران سیر بخورند.

۴- در بخارى و مسلم، نقل شده است که مهمانى وارد خانه رسول اکرم ﷺشد، رسول اکرم ﷺچیزى براى پذیرایى نداشت. یک مرد انصارى آمد و مهمان رسول خدا را به خانه خود برد، غذا را جلوى مهمان گذاشت و به همسرش امر کرد تا چراغ را خاموش کند و دستش را بسوى غذا دراز کرد تا وانمود کند که غذا مى‏خورد ولى او غذا نخورد، چون غذا اندک بود و مى‏خواست مهمان از آن استفاده کند، مهمان را بر خود و خانواده‏اش ترجیح داد، وقتى صبح ایشان نزد رسول خدا ﷺرفت، آن حضرت فرمودند: خدواند رفتار شما را با مهمان دیشبى بسیار پسندیده است و بدنبال آن این آیه نازل شد.

﴿وَيُؤۡثِرُونَ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ وَلَوۡ كَانَ بِهِمۡ خَصَاصَةٞ﴾{الحشر: ٩}

۵- روایت است، شخصى نزد بشرابن الحارث آمد و نیازش را مطرح کرد، حضرت که در بستر بیمارى و در حال مرگ بود پیراهن خود را از تن بیرون کرد و به ایشان داد و پیراهنى را بطور عاریت گرفت و تا لحظه مرگ از آن استفاده مى‏کرد.

این پنج نمونه، نمونه‏هاى زنده و روشنى هستند درباره اخلاق مسلمان و در باب ایثار و از خودگذشتگى و محبت با نیکى‏ها.

بله! مسلمان به وظیفه اسلامى‏اش عمل می‌کند چون او قبل از هر چیز خود را مسلمان مى‏داند.