لوایح مولانا جامی(رح)

استوار

مولانا نورالدین عبدالرحمان رحمة الله علیه به زبان های دری و عربی دارای تألیفات معتبر و متعدد منظوم ومنثور، تحقیقی و تخلیقی در عرفان، ادب، زبان و… است، یک اثر خیلی ارزشمند مولانا جامی رساله لوایح می باشد که آن را به نام جهان شاه قره قونیلو تألیف نموده است. قره قونیلو و اق قونیلو دو خانواده ترکمان بوده که در دوران زندگی مولانا جامی حکمرانی داشتند و مولانا جامی با آن‌ها مراوده و کاتبه داشته است، در حالی که مولانا جامی کتاب «بهارستان» خویش را به سلطان حسین بایقرا اهدا نموده، به گمان برخی از محققان جزوی یا همه کتاب مذکور را به سلطان یعقوب اق قونیلو ضمیمه این قطعه فرستاده است.

جهان پناها بادت خدا پناه که شد

ز نقشبندی لطف جهان نگارستان

شکار جنگل باز ظفر شکارت باد

هزار طاهر دولت در این شکارستان

ز نوک خامه یکی روضه کرده ام ترتیب

که پیش دیده حاسد نموده خارستان

به کشور تو فرستاده شد بدین امید

که از نسیم قبولت شود بهارستان

به همین سلسله مولانا جامی اثر دیگرش «مثنوی سلامان و ابسال» به نام پادشاه ترکمن یعقوب بیگ اق قونیلو سلطان تبریز اهدا داشته که در دیباچه آن گوید:

شاه یعقوب آن جهانداری که هست

با علوش ذروه افلاک بست

به هر صورت سخن بر سر لوایح جامی است که علامه استاد حبیبی نگارش آن را «با نشر قوی و رسا و با رباعیت نغز وفصیح» خوانده که در آن «نکات اساسی تصوف و عرفان و توحید ربانی در کمال اختصار آمده است.

واقعاً در این رساله مسایل عقیدتی به ارتباط ذات و صفات الله تعالی، وجود واجب الوجود، توحید باری تعالی و پرتو انوار ربانی برآنچه آن را ممکن الوجود خوانده اند، شرح داده شده وبا این گونه مطالعه و مشاهده وحدت در کثرت متکی بر استدلال عاقلانه با شیوه عاطفی عارفانه مورد بحث علمی قرار گرفته و ضمناً به رد معتقدات شماری از متکلمان، شاعره، سوفسطیان و … نیز پرداخته است.

مولانا جامی، آغاز لایحه اول موضوعات مطمع نظرش،ا، با الفاظ نسبتاً سهل و ساده وبا محتوای نسبتاً ملموس و محسوس آغازیده و رفته رفته همانند کتب درسی از ساده به بغرنج گراییده است در این لوایح نویسنده عارف و دانشمند آن، موضوع را به نثر قوی و رسا و بیشتر به گونه نثر تسجع با عبارات و فرمهای عارفانه، اما منطقی و فلسفی طرح نموده و سپس یک یا چندین رباعی و سروده خویش را به ارتباط مطلب مطروحه در لایحه، بیشتر با ادا و الفاظ شاعرانه آورده است و بسا که شاید به منظور دلپذیر کردن محتوای لایحه به پرداخت و ادای عاشقانه عشق مجازی و یا ظاهری نیز پرداخته است به گونه مثال پس از بخش منثور لایحه شانزدهم که با ارتباط تجلی انوار ذات و صفات الهی در عالم ظهور بوده چنین رباعی را آورده است.

با گلرخ خویش گفتم ای غنچه دهان

هر لحظه مپوش چهره چون عشوه دهان

زد خنده که من به عکس خوبان جهان

در پرده عیان باشم و بی پرده نهان
تجلیل و تجزیه ظاهر و باطنی لوایح جامی در ابعاد گوناگون آن به پروهش هایی ژرف و گسترده ای احتیاج دارد در این موقع به اشارات فوق اکتفا
می ورزیم.