کم خونی چیست و چه کسانی به آن مبتلا می‌شوند؟

احمد ساحل

کم خونی برای همه ما آشناست و فراگیر بودن این معضل سلامتی در سراسر دنیا و تأثیری که بر سلامت و کیفیت زندگی افراد دارد لزوم توجه به آن را دوچندان کرده است. با توجه به اهمیت موضوع، مطالب کلیدی را از مقالات معتبر دنیا گردآوری و ترجمه کرده‌ایم تا بتوان پاسخ بسیاری از سوالات مهم در خصوص کم‌خونی را در این مقاله پیدا کرد.

آنمی یا کم‌خونی زمانی پدید می‌آید که بدن قادر نباشد به‌اندازه نیاز بافت‌ها و اندام‌ها سلول‌های قرمز را تولید و به داخل رگ‌ها تزریق کند. سلول‌های قرمز خون یا RBCها حاوی هموگلوبین و آهن هستند و به کمک این دو مولکول اکسیجن را به تمام اندام‌های بدن انتقال می‌دهند. فردی که کم‌خون است همواره یک احساس خستگی و بی‌رمقی را در طول روز احساس می‌کند و این حالت تأثیر چشمگیری بر کاهش کیفیت او خواهد گذاشت. علاوه بر این، احساس سرما و رنگ‌پریدگی نیز از دیگر علائم و اثرات کم‌خونی به شمار می‌روند و همه این عوارض به دلیل نرسیدن اکسیجن کافی به اندام‌ها و بافت‌های بدن به وجود می‌آیند.

انواع کم خونی

چندین نوع مختلف کم خونی وجود دارد اما ویژگی مشترک همه آن‌ها این است که تعداد سلول‌های قرمز در خون کاهش پیدا می‌کند. کم شدن شمار RBCها ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد:

بدن به دلیل کمبود آهن قادر به تولید بهینه هموگلوبین نیست (آنمی فقر آهن)

مغز استخوان به دلیل عدم دسترسی به ویتامین‌ها توانایی تولید سلول‌های قرمز را ندارد (کمبود ویتامین B۱۲)

گلبول‌های قرمز تولیدشده سریع‌تر از زمان مقرر از بین می‌روند (آنمی همولیتیک): حال آیا بالا بودن گلبول قرمز خطرناک است؟

گلبول‌های قرمز دچار نقایص ژنتیکی هستند (آنمی سلول داسی شکل)

مغز استخوان دچار نارسایی اکتسابی و عدم توانایی در تولید RBCها شده است (آنمی آپلازی- آنمی فانکونی)

کم‌خونی به دلیل پیروی از رژیم غذایی خاص ایجاد شده است (آنمی گیاهخواری یا وگان)

کم خونی چقدر شایع است؟

شاید تعجب‌آور باشد اما بیش از دو ملیارد نفر در جهان یعنی معادل ۳۰ درصد جمعیت کره زمین مبتلا به انواع کم خونی استند. این کم‌خونی در کشورهای درحال‌توسعه و نامساعد از نظر اقتصادی فراگیرتر است. البته در کشورهای پیشرفته نیز این مشکل شایع است به‌طوری‌که تخمین زده می‌شود تنها در ایالات‌متحده آمریکا بالغ بر سه ملیون نفر مبتلا به کم خونی هستند.

علت کم خونی چیست؟

مهم‌ترین علت کم‌خونی کم بودن آهن در بدن است. این نوع از کم خونی که شیوع زیادی هم دارد به کم‌خونی فقر آهن معروف است. بدن برای ساختن هموگلوبین به مقدار مشخصی آهن نیاز دارد اگر آهن تأمین نشود تولید هموگلوبین و متعاقب آن سلول‌های قرمز دچار اختلال می‌شوند. دلایل دیگر کم‌خونی به قرار زیر است:

رژیم‌های غذایی فاقد ویتامین B۱۲

اختلالات گوارشی و سوءهاضمه و درنتیجه عدم توانایی در جذب ویتامین B۱۲

رژیم‌های غذایی فاقد اسیدفولیک

نقایص و اختلالات خونی ارثی نظیر تالاسمی و کم‌خونی داسی شکل

بیماری‌هایی که منجر به تجزیه نامتعارف سلول‌های قرمز خون می‌شوند (کم‌خونی همولیتیک)کم خونی به دلیل اختلالات هورمونی در بیماری‌هایی؛ مانند: مشکلات کلیوی، کم‌کاری تیروئید، پرکاری تیروئید و لوپوس

چه کسانی در معرض ابتلا به کم خونی هستند؟

هر کسی ممکن است به آنمی دچار شود اما گروه‌های زیر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا قرار دارند:

زنان: بارداری و همچنین از دست دادن خون در طی سیکل قاعدگی می‌توانند فرد را در معرض کم خونی قرار دهند. این موضوع به‌ویژه در زنان و دخترانی که پریودهای سنگین دارند و خون بیشتری از دست می‌دهند چشمگیرتر است

کودکان در سنین ۱ تا ۲ سال: در طی این دوره سنی بدن به آهن بیشتری نیاز دارد و در صورت عدم دریافت مقادیر کافی، احتمال بروز آنمی زیاد است

افراد بالای ۶۵ سال: افراد سالمند بیشتر از سایرین ممکن است غذاهای کم آهن مصرف کنند و همچنین در این دوره از زندگی ابتلا به بیماری‌های مزمن عامل دیگری برای مبتلا شدن به آنمی است

افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند: داروهایی نظیر آسپیرین، وارفارین و محصولات هپارینی می‌توانند منجر به کم‌خونی شوند

علائم کم خونی

احتمالاً یکی از پرسش‌های مهم شما این است که آنمی چه علائمی دارد؟ آنمی یا همان کم‌خونی چندین نشانه و علامت دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به خستگی مداوم، تنگی نفس و سردی دست و پا اشاره کرد؛ اما به جز موارد بیان‌شده چند علامت دیگر هم وجود دارند که از طریق آن‌ها می‌توان به کم خونی پی برد. مهم‌ترین علائم کم خونی عبارت است از:

ضعف و سرگیجه

سردرد

پوست رنگ‌پریده

حرکات غیرارادی پا

تپش قلب

عوارض کم‌خونی شدید

کم خونی آثار دیگری به جز خستگی و احساس سرما بر بدن دارد که بعضی از آن‌ها؛ مثل: ناخن‌های شکننده و یا ریزش و یا نازک شدن موها ناشی از فقدان آهن است. در زمان کم خونی ممکن است مزه دهانتان تغییر کند و یا صدای وز وز در گوشتان بپیچد. بعضی از انواع کم‌خونی مثل کم خونی داسی شکل عوارض به‌مراتب جدی‌تری نظیر مشکلات قلبی و ریوی به دنبال دارند. اگر کم‌خونی شدید باشد و درمان نشود عوارضی همچون آریتمی قلب (ضربان قلب نامنظم) و یا نارسایی قلب دور از انتظار نیست. همچنین افراد مبتلا به کم خونی نسبت به دیگران بیشتر دچار بیماری‌های عفونی و همچنین افسردگی می‌شوند.

علائم کم‌خونی در کودکان

بسیار مهم است که برنامه غذایی کودکان به‌گونه‌ای باشد که مقادیر کافی آهن را از منابع غذایی دریافت کنند و یا با مشورت داکتر مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌های حاوی آهن را مصرف کنند تا از عوارضی همچون عدم تمرکز، تکامل ضعیف توانایی‌های حرکتی و مهارت‌های عملی، افت تحصیلی و سایر عوارض بلندمدت پیشگیری شود؛ بنابراین لازم است که علائم کم‌خونی در کودکان را بیشتر بشناسید تا به کم‌خونی احتمالی فرزندان خود پی ببرید. از علائم شایع کم خونی در کودکان می‌توان به پوست رنگ‌پریده و مایل به زرد، رنگ‌پریدگی لب‌ها و گونه‌ها، تحریک‌پذیری و احساس خواب‌آلودگی و چرت زدن اشاره کرد.

کم خونی چه تأثیری بر سالمندان دارد؟

کم‌خونی در سالمندان تأثیرات محسوس و چشمگیرتری دارد به‌طوری‌که اثر مستقیم بر توانایی انجام امور روزمره آنان دارد. بروز ضعف عضلانی، تأثیر بر راه رفتن و حفظ تعادل از آثار مستقیم کم‌خونی در افراد سالمند است. همچنین افراد مسن مبتلا به کم خونی بیشتر در معرض افسردگی استند و اگر کم خونی درمان نشود طول عمر آنان تحت تأثیر این عارضه قرار می‌گیرد.